Dogodilo se na današnji dan

[zvoncica]

20. septembar

1475. Povlačeći se pred osmanskom ofanzivom sa Žabljaka, gospodar Zete Ivan Crnojević sagradio je na Obodu, iznad Rijeke Crnojevića, utvrđenje za čiji je krovni pokrivač naručio crijep iz Dubrovnika. U jednom zapisu iz tog vremena stoji kako mu je Dubrovačko vijeće umoljenih dodijelilo 2.000 tigala za potrebe gradnje dvora na Obodu.

1692. Sulejman Bušatlija kreće u drugi pohod na pokoravanje podlovćenske Crne Gore; nadire s velikom vojskom iz pravca Crmnice i Podgorice; koristi nepravovremeni i labavi savez Crnogoraca i mletačkog odreda stacioniranog na Cetinju pod komandom Ivana Bolice (Zana Grbičića), a i snage branilaca Cetinja su nesrazmjerno manje; premoć Turaka dolazi do izraza kad je Bušatliji stiglo pojačanje (4000 ljudi) pod komandom njegovoga sina; Mleci traže, a Turci im daju saglasnost za odstupnicu; pri povlačenju mletački odred minira Cetinjski manastir; Crnogorci se reorganizuju u gerilu i nanose Turcima gubitke naročito noću; stalno napadan od Crnogoraca, Sulajman je ovog puta primoran da napusti Cetinje, i ideju o uspostavljanju neposredne vlasti nad podlovćenskom Crnom Gorom.

1767. na zboru glavara u Ćeklićima potvrđen je za gospodara Crne Gore Šćepan Mali. Tom prilikom objavljeno je da je on bez sumnje ruski car Petar treći. Sa tim se složio i Vladika Sava koji ga je lično pozdravio kao gospodara Crne Gore. Šćepan Mali je odmah postao apsolutni gospodar, formirao lično gardu, sud od 12 glavara, zaveo rad i zadobio povjerenje naroda, ali ne i Mletačke republike, Osmanskog carstva i Rusije koje su se trudile da ga likvidiraju, što im je uspjelo 1773. godine.

1870. Rođen Aleksandar Mitrović - Publicista, esejista i kritičar iz Herceg Novog. Poslije završene gimnazije u Kotoru, studirao je prava u Zagrebu, Beču i Gracu, gdje je i doktorirao. Advokaturom se bavio u Kninu. Bio je narodni poslanik u Dalmatinskom saboru, od 1908. do 1912. Pisao je studije o narodnoj književnosti, putopise, memoare, eseje i kritike. Umro je 6. februara 1921.

1891. Predsjednik Državnog savjeta i ministar unutrašnjih djela Božo Petrović potpisao je naredbu o uređenju Cetinjske apoteke, koja je važila od 1. oktobra te godine do 1916. Do tog vremena prva apoteka nalazila se u bolnici „Danilo I”. Njome je, kao i kasnije cetinjskom, upravljao Jovo Dreč.

1897. umro Savo Jovicevic, serdar Kuca, Ceklina i Krajine istaknuti junak i alaj barjaktar Kuca. 1859. postavljen za Predsjednika okruznog suda na Rijeci Crnojevica.

1918. general Anto Gvozdenovic primljen na audijenciju kod americkog predsjednika Vilsona i postao crnogorski ambasador. Nakon što je 1. avgusta iste godine ukazom kralja Nikole postavljen za izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra Crne Gore u SAD, general Anto Gvozdenović primljen je u audijenciju kod predsjednika Vilsona, predavši mu akreditivna pisma. Otvaranje diplomatskog predstavništva Crne Gore u Vašingtonu bio je najveći diplomatski uspjeh njene vlade u egzilu.

1957. U Kotoru rođen Miodrag Živković, bivši predsjednik Liberalne partije Crne Gore. Diplomirao je na Pravnom fakultetu u Podgorici Bio je sudija Osnovnog suda u Kotoru, potom advokat. Od samih početaka promocije liberalne ideje u Crnoj Gori, 1990. godine, Miodrag Živković je aktivni učesnik. Nakon majskih izbora 1998. godine staje na čelo crnogorskih Liberala. Na osnivačkoj Konferenciji 31.10. 2004. postaje predsjednik Liberalne partije Crne Gore. Miodrag Živković svojim političkim radom nastoji da unaprijedi stranku izgrađujući je u jedan moderan politički mehanizam, koji će u svakom trenutku biti spreman da preuzme na sebe obavezu transformacije crnogorskog društva, u moderno društvo u kome će važiti vladavina prava, poštovati se ljudska prava i moralne norme, i sopstvena država, i davati doprinos opštoj demokratizaciji Crne Gore, stoji na stranačkom web sajtu.

1959. Predsjednik SFRJ Josip Broz Tito prvi put nakon Drugog svjetskog rata, boravio je u CG. U okviru svog višednevnog boravka posjetio je i Nikšić. Obišao je Perućicu i Željezaru, a na velikom narodnom zboru, na trgu koji je tada nosio njegovo ime, pred više od 60.000 ljudi govorio je o poslijeratnom periodu, privrednom i društvenom razvoju, planovima i aktuelnim spoljno poličkim pitanjima.

1991. na Žabljaku je Crna Gora proglašena prvom ekološkom državom na svijetu. Akt je verifikovan na Konferenciji UN o životnoj sredini i razvoju - UNCED održanoj u Briselu 3-14. juna 1992 godine. Crna Gora je i u Ustavu od 12. oktobra 1992. definisana kao Ekološka država. U Deklaraciji je zapisano da „Crna Gora prema prirodi uspostavlja državni odnos, i poziva na mudrost sve ljude da spriječe ekološku katastrofu koja nam prijeti”., a za desetogodišnjicu ekološke države izdate su ekskluzivne filatelističke koverte sa markom i prigodnim poštanskim žigom.
Iako je stvorila institucionalnu i zakonsku regulativu ekoloških problema ima na pretek.

2006. Premijer Milo Đukanović obratio se, u ime Crne Gore, 61. Generalnoj Skupštini Ujedinjenih nacija. Bilo je to prvo učešće Crne Gore na GS UN.

u svijetu:

20. septembra 356. p. n. e. rodjen je Aleksandar III Veliki, makedonski kralj († 323. p. n. e..)

480. p.n.e. U pomorskoj bici kod ostrva Salamina, u Egejskom moru, Grci pod komandom atinskog vojskovođe Temistokla porazili Persijance koje je predvodio kralj Kserks I, čime je osigurana prevlast Atine na moru.

1519. Portugalski moreplovac Fernando Magelan isplovio je iz Sevilje luke Sanlúcar de Barrameda na put oko svijeta. Ispitao je jugoistočne obale Južne Amerike, otkrio moreuz koji je dobio njegovo ime i prešao u Tihi okean. Na Filipinskim ostrvima poginuo od urođenika 1521. a ekspedicija je nastavila put koji je trajao tri godine.

1697. U Rejsvijku kod Haga, Engleska, Španija, Holandija i Njemačko carstvo potpisali mirovni ugovor sa Francuskom, čime je okončan rat velike alijanse.

1833. Rođen italijanski novinar i pacifista Ernesto Teodoro Moneta, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1907. Bio direktor milanskog lista "Il Secolo" i predsjednik Internacionalnog kongresa za mir u Milanu 1906, a u mladosti Garibaldijev sljedbenik i borac.

1842. Rođen škotski hemičar i fizičar Džejms Djuer, pronalazač termos-boce. Prvi proizveo tečan i čvrst vodonik.

1854. ruska vojska podnijela teske poraze u krimskom ratu.

1863. Umro njemački filolog i pisac Jakob Grim, osnivač savremene germanistike. S bratom Vilhelmom sakupio i objavio čuvene priče i bajke za djecu.

1870. Snage italijanskog kralja Vitorija Emanuela II ušle u Rim, čime je završeno ujedinjenje Italije. Papa Pije IX povukao se u Vatikan i proglasio se zatvorenikom.

1873. Ivan Mažuranić postaje prvi hrvatski ban pučanin.

1934. Rođena italijanska filmska glumica Sofija Šikolone , poznata kao Sofija Loren, dobitnica "Oskara" 1961. za film "Dvije žene".

1943. ZAVNOH proglasio vraćanje Istre, Rijeke, kvarnerskih otoka, Zadra, Lastova i Palagruže matici zemlji Hrvatskoj.

1945. Sveindijski kongres i njegovi lideri Mahatma Gandi i Pandit Nehru odbacili britanski prijedlog o samoupravi i zatražili punu nezavisnost Indije.

1946. odrzan prvi Festival Filmova u Kanu.

1957. Umro finski kompozitor Jan Sibelijus, autor sedam simfonija, popularnog violinskog koncerta i čuvene simfonijske poeme "Finlandija".

1960. Trinaest afričkih država koje su stekle nezavisnost i bivša britanska kolonija Kipar primljeni u Ujedinjene nacije.

1960. Benin, Burkina Faso, Cipar, Gabon, Kamerun, Kongo, Madagaskar, Niger, Somalija, Togo i Obala Slonovace postali clanovi UN. Istog dana ali...

1966. clan je postala Gujana.

1970. Sovjetski kosmički brod "Luna 16" spustio se na Mjesec i uzeo uzorke mjesečevog tla.

1976. Švedska Socijaldemokratska partija izgubila na parlamentarnim izborima, prvi put poslije više od 40 godina.

1977. Vijetnam i Džibuti primljeni u UN kao 149. i 150. članica.

1979. Žan Badel Bokasa, vladar Centralnoafričkog carstva, oboren sa vlasti. Novi šef države, bivši predsjednik Dejvid Dako, vratio zemlji status republike. Bokasa 1965. vojnim udarom srušio Daka, 1976. ukinuo republiku i proglasio se carem.

1981. Centralnoamerička država Belize na obali Karipskog mora stekla nezavisnost od Velike Britanije.

1990. Parlamenti Istočne i Zapadne Njemačke potvrdili ugovor o ujedinjenju dvije države.

2000. U Moskvi u 65. godini umro ruski kosmonaut German Titov, drugi čovjek koji je letio u svemir. Titov avgusta 1961. u brodu "Vostok 2" proveo 25 sati u svemiru, obišavši zemlju 17 puta.

2001. Albanski ekstremisti počeli predaju posljednjih količina oružja trupama NATO u Makedoniji.

2003. Bivši američki preśednik Bil Klinton u Potočarima kod Srebrenice (BiH) otvorio Memorijalni centar u znak sjećanja na ubijene Bošnjake ljeta 1995. godine.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

21. septembar

21. septembar se od 1981. godine obilježava kao Međunarodni dan mira.

U Crnoj Gori:

1874. U selu Biogradu održan je sastanak hercegovačkih narodnih prvaka iz okoline Nevesinja, na kome je odlučeno da, zbog neizdrživih nameta koje su morali izdvajati za Osmanlije, kao i zbog vrlo teške situacije, organizuju ustanak koji je trebalo podići u proljeće naredne godine. Organizovanje pobune odvijalo se u saradnji sa crnogorskim knjazom Nikolom.

1879. u Niksicu otvorena prva knjizara, a vlasnik je bio Niko Ivankovic, učitelj, kulturni poslenik i saradnik listova „Nevesinje” i „Onogošt”. U napomeni uz odobrenje za otvaranje knjižare navedeno je da „što se tiče školskih knjiga koje bi prodavao, Ivanković za njih traži dozvolu Ministarstva prosvjete”. Knjižara je ubrzo zapala u teškoće i prestala da radi.

1880. U Herceg Novom je rođen Mirko Komnenović, političar, ministar. Po završetku osnovne škole u Kotoru školovao se u Trstu, Mariboru i Švajcarskoj. Bavio se privrednom obnovom Boke. Početkom Prvog svjetskog rata uhapšen je i sprovoden u zatvor na Mamuli. Čim je stigao u Srbiju postao je saradnik Nikole Pašića, bio je poslanik na radikalskim listama, a 1930. godine predsjednik Opštine Herceg Novi, kasnije ministar za socijalnu politiku i narodno zdravlje. Bio je odlikovan sa više domaćih i stranih odlikovanja.

1911. na snagu je stupila monetarna konvencija Crne Gore i Austrougarske, po kojoj je Austrougarska priznala perper kao zvanicno sredstvo placanja.

1914. rodjen Budo Tomovic, jedan od organizatora 13-to julskog ustanka u Crnoj Gori i prvi urednik lista Narodna omladina. Osnovnu školu učio je u Ulcinju i na rodnom Cetinju, gimnaziju u Podgorici, a Pravni fakultet završio u Beogradu. Angažovao se u Radničko-seljačkoj stranci, koja je djelovala pod rukovodstvom KPJ. Bio je jedan od lidera SKOJ-a Crne Gore, potom član PK KPJ za Crnu Goru, jedan od organizatora i učesnika Skupštine crnogorskih rodoljuba u Ostrogu 8. februara 1942. Pokretač je, novinar i prvi urednik „Omladinskog pokreta”, lista crnogorske Narodne omladine. Poginuo je 20. marta 1942. u sukobu sa četničkom kolonom na Crkvinama kod Kolašina.

1925. Posmrtni ostaci Petra Drugog Petrovića Njegoša koje su, 1916. godine sa Lovćena donesene u Cetinjski manastir, vraćene su u novu Kapelu na Jezerskom vrhu. Toga dana na Lovćenu je oko 15 hiljada ljudi odalo poštu velikom geniju. Prema pisanju tadašnje štampe "Svečanosti, kakva do tada nije viđena u Crnoj Gori, prisustvovali su i kralj Aleksandar Karađorđević sa svojom svitom, poznati književnici, predstavnici akademija i univerziteta, urednici listova, predstavnici crkve, vojske i vlasti".

1956. U Beogradu rođen bivši predsjednik Crne Gore Momir Bulatović. U Zadru završio osnovnu i srednju školu, a onda doseljava u Podgoricu, gdje upisuje Ekonomski fakultet. Politikom se počinje baviti u studentskim danima. 1989. godine izabran je za Predsjednika Predsjedništva CK SK Crne Gore, a naredne, 1990. na prvim višestranačkim izborima izabran je za predsjednika Crne Gore. Poslije osam godina na čelu Republike i sukoba u Demokratskoj partiji socijalista, Momir Bulatović, sada kao kandidat Socijalističke narodne partije osnovane od dijela bivših članova DPS-a, gubi na predsjedničkim izborima od Mila Đukanovića. Ubrzo poslije poraza na izborima, Slobodan Milošević tada predsjednik SRJ, mu nudi mjesto saveznog premijera. Na toj funkciji Bulatović je ostao nepune dvije godine, jer je došlo do predsjedničkih izbora u Srbiji, na kojima je S. Milošević učestvovao i bio poražen od V. Koštunice. U SNP-u tada dolazi do zaokreta pa odustaju od kandidature Bulatovića za novi mandat na saveznoj premijerskoj funkciji. Tada on napušta svoju drugu partiju, da bi ubrzo, nakon osnivanja nove - napuštio politiku.

u svijetu:

19. p.n.e. Umro Publije Vergilije Maron, pjesnik carskog Rima, autor nacionalnog junačkog epa "Eneida". Smatra se najvećim pjesnikom antike i uzorom latinskog i zapadnoevropskog stvaralaštva. Dante ga uzeo za vodiča kroz podzemlje u "Božanstvenoj komediji".

1327. Engleski kralj Edvard II ubijen u zamku Berkli. Smatra se da su zločin izvršili kraljica Izabela i njen ljubavnik Rodžer de Mortimer, koji je potom vladao u ime prestolonasljednika Edvarda III.

1452. Rođen italijanski vjerski i politički reformator Đirolamo Savonarola, dominikanski kaluđer koji je zbog sukoba s papom Aleksandrom VI spaljen kao jeretik 1498. Njegov lik inspirisao mnoga književna djela i kontroverzne rasprave. Smatran mračnim fanatikom, ali i pretečom reformacije, mučenikom i svecem.

1792. Na prvoj javnoj sjednici Konventa, revolucionarnog parlamenta, ukinuta monarhija u Francuskoj.

1832. Umro škotski pisac Valter Skot, autor istorijskih romana "Rob Roj", "Ajvanho", "Veverli". Skupljao i narodne pjesme i pisao epove iz istorije Škotske. Izvršio uticaj na evropski roman.

1846. Rođen je Svetozar Marković, osnivač Socijalističkog pokreta u Srbiji i prvi teoretičar realizma u srpskoj književnosti. Zbog kritičkih članaka o prilikama u Srbiji izgubio je stipendiju i vratio se u Srbiju gdje je pokrenuo prvi socijalistički list Radnik, ubrzo potom i druge listove, i posvetio se politici zbog čega je bio proganjan. Bavio se i izučavanjem nacionalnog pitanja na Balkanu i zalagao se za njegovo rješenje na federativnom principu.

1860. Umro njemački filozof Artur Šopenhauer. Njegovu duboko pesimističnu filozofiju prihvatila generacija razočarana neuspjehom nacionalnih pokreta 1848. u Evropi, u filozofiji i književnosti našla odraz u djelima Fridriha Ničea i Tomasa Mana.

1866. Rođen engleski književnik Herbert Džordž Vels. Prvim romanom, "Vremeplov", utemeljio naučnu fantastiku.

1938. Vlada Čehoslovačke prihvatila britansko-francuski plan o prepuštanju Sudetske oblasti nacističkoj Njemačkoj.

1939. Rumunski fašisti, pripadnici Gvozdene garde, ubili premijera Rumunije Armanda Kalineskua.

1949. U Kini formirana Centralna narodna vlada, na čelu s Mao Cedungom. Cedung 1. oktobra proglasio Narodnu Republiku Kinu.

1956. U atentatu smrtno ranjen nikaragvanski diktator Anastazio Somoza. Umro osam dana kasnije, naslijedio ga sin Luis.

1957. Umro norveški kralj Hakon VII. Vladao od 1905, kada ga je, po ukidanju norveško-švedske unije, parlament Norveške izabrao za kralja. U I svjetskom ratu održao neutralnost Norveške, kada su Njemci u II svjetskom ratu okupirali Norvešku izbjegao u London i formirao izbjegličku vladu. Naslijedio ga sin Olaf V.

1964. Malta postala nezavisna poslije 164 godine britanske vladavine.

1972. Predsjednik Filipina Ferdinand Markos zaveo vanredno stanje u zemlji i stavio u zatvor na hiljade protivnika režima. Markos ostao na vlasti do 1986.

1973. Jugoslavija prekinula diplomatske odnose s Čileom, 10 dana poslije puča generala Augusta Pinočea, u kom je ubijen predsjednik Salvador Aljende.

1974. Umro američki filmski glumac Volter Brenan, prvi glumac koji je dobio tri Oskara. Poznat prije svega po brojnim epizodnim ulogama u vesternima.

1992. Meksiko i Vatikan uspostavili pune diplomatske odnose, poslije 130 godina dugog prekida.

1993. Predsjednik Rusije Boris Jeljcin raspustio Parlament pod optužbom da poslanici blokiraju ustavne reforme i izbore. Pobunjeni poslanici zabarikadirali se u zgradi Parlamenta, odakle su istjerani uz pomoć vojske 4. oktobra.

1996. Na aerodromu u Bogoti, u avionu predsjednika Kolumbije Ernesta Sampera, koji je bio spreman da poleti u SAD, poslije anonimne prijave, nađeno oko četiri kilograma heroina. Predsjednik osumnjičen za veze s narko-mafijom, Vlada saopštila da se radi o namještaljci.

1999. Na Tajvanu u zemljotresu poginulo više od 2.100 osoba, povrijeđeno oko 8.700.

2000. Vlada Rusije odlučila da zamrzne ugovor sa Iranom o prodaji laserske tehnologije pošto su SAD navele zabrinutost zbog mogućnosti njenog korišćenja u izradi nuklearnog oružja.

2003. Poslije 14 godina osmatranja planete Jupiter i njenih satelita, uništen posmatrački brod Galileo, dio programa NASA

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

22. septembar

22. septembar se obilježava kao Svjetski dana bez automobila.

U Crnoj Gori:

1495. Na Cetinju je dovršeno štampanje Psaltira sa posljedovanjem, treće po redu od pet inkunabula izašlih iz Crnojevića štamparije od kojih je sačuvano nekoliko primjeraka. Pored liturgijsko-konvencionalnog, Psaltir ima i istorijsko-književni značaj. Ukrašen je sa tri gravirane zastavice i 27 inicijala koji se ponavljaju 221 put. Posebna zanimljivost Psaltira ogleda se u dijelu koji se odnosi na Pashalije – tablice za utvrđivanje dana u koje određene godine pada Uskrs, a koje je izradio sam Đurađ Crnojević. Pored pashalnih tablica, sadrži i Mjesecoslov, odnosno crkveni kalendar, i Časlovac – bogosluženja koja se obavljaju u određenom času dana. Od tog izdanja Psaltira ostalo je sačuvano samo nekoliko primjeraka.Sve knjige Crnojevića u Štampariji radio je jeromonah Makarije, Crnogorac koji je po odlasku iz Crne Gore u Trgovištu osnovao prvu vlašku štampariju koja je radila od 1507. do 1512. godine.

1773. Sćepan Mali je ubijen na spavanju od svog sluge - Vladar Crne Gore koji se lažno predstavljao kao ruski car Petar III ubijen je u postelji, u snu. Počinilac ubistva po nalogu Turaka bio je Šćepanov sluga, porijeklom Grk. Šćepan Mali, čije porijeklo još uvijek pouzdano nije utvrđeno, u Crnu Goru je došao kao travar, a potom se sam proglasio za ruskog cara (koji je ubijen 1762) i na zboru u Ćeklićima, oktobra 1767, bio prihvaćen za vladara. Tokom kratke vladavine, izmirio je zavađena crnogorska plemena, uveo prvi stalni sud, počeo popis stanovništva i imovine i krčio puteve (jednom prilikom zadobio je teže povrede od eksplozije mine). Prvi put od perioda Vladikata, odvojio je svjetovnu od duhovne vlasti. Sahranjen je u crkvi Sv. Nikole u Brčelima, u Crmnici, gdje je inače boravio od 1768. do smrti.

1796. u namjeri da se osveti za poraz na Martinicima, 11. jula iste godine, Mahmut-paša je pokrenuo vojsku i naredio da se zauzme selo Krusi. Tu ga je sacekalo 3000 Crnogoraca na celu sa vladikom Petrom. U bici je poginuo i sam vodja turske vojske sa još 74 osmanska oficira, a zaplijenjeno je i 15 osmanskih trofejnih zastava.. Bogdan Vukov iz sela Zalaza mu je odsjekao glavu, a glava Mahmut-paše je nabijena na koplje i tako je donesena na Cetinje, u Cetinjski manastir, koji je 1785. Mahmut-paša zapalio. Po povratku s Krusa, pobjedonosna vojska s vladikom Petrom I, baš kao i poslije bitke na Martinićima, u svečanom paradnom stroju trijumfalno je ušla u Cetinje. Pobjeda na Krusima još više je učvrstila jedinstvo Crne Gore i Brda. Odjeknula je u čitavoj Evropi, a najjači utisak izazvala u Petrogradu.

1943. U Rimu su Njemci uhapsili Mafaldu, kćerku italijanskog bračnog para Viktora Emanuela i kraljice Jelene Savojske, kćerke Kralja Nikole. Kao jedina dostupna osoba italijanske kraljevske porodice, po Hitlerovom nalogu brutalno je ubijena naredne godine u njemačkom koncentracionom logoru Buhenvaldu. Mafalda je životom platila kapitulaciju Italije 8. septembra iste godine koju je Njemačka smatrala izdajom Sila osovine. Nije joj pomoglo to što je bila udata za princa Filipa od Hesena, što je bila član jedne od najuglednijih i najstarijih vladajućih dinastija Njemačke i što je bila njemačka državljanka.

1946. U Gornjoj Lastvi, tivatska opština, rođen Božo Nikolić. Bio poslanik Hrvatske građanske inicijative u Skupštini Crne Gore. Kapetan duge plovidbe, jedan je od osnivača HGI.

2006. Generalna skupština Međunarodnog komiteta Crvenog krsta, u Ženevi, potvrdila kontinuitet 131-godišnjeg postojanja i djelovanja organizacije Crvenog krsta Crne Gore, kao nezavisnog nacionalnog društva u suverenoj državi Crnoj Gori. Naime, Crnogorski Crveni krst međunarodno je priznat kao punopravan 22. član Međunarodnog pokreta daleke 1875. godine, kao prva organizacija Crvenog krsta na Balkanu. U tadašnjim društvenim uslovima, organizacija Crvenog krsta osnovana je iz potreba da se zbrine izbjegla nejač iz susjedne Hercegovine, u kojoj je izbio hercegovački ustanak, a međunarodno priznanje je uslijedilo nakon što je Knjaževina Crna Gora, 29. novembra 1875. godine, ratifikovala Ženevsku konvenciju o ranjenicama.

u svijetu:

1241. Ubijen je Sturulson Snori, najznačajniji pisac stare islandske književnosti, autor djela "Snorra Edda" koje sadrži legende iz drevne sjevernjačke mitologije i "Orbis terrarum", sage o norveškim mitskim počecima. Smatra se da je ubistvo naručio norveški kralj Hakon VI iz političkih razloga.

1499. Mirom u Bazelu okončan je Švapski rat između Švajcarske lige i njemačkog kralja Maksimilijana I, a Švajcarska je stekla nezavisnost.

1735. Robert Volpol postao je prvi britanski premijer koji se uselio u rezidenciju u Dauning stritu broj 10 u Londonu.

1789. Rusko-austrijske snage pod komandom ruskog vojskovođe Aleksandra Suvorova nanijele su težak poraz Turcima u bici kod Rimnika.

1791. Rođen je engleski fizičar i hemičar Majkl Faradej, koji je 1831. otkrio zakon elektromagnetske indukcije, a 1833. dva osnovna zakona elektrolize.

1792. Dan poslije obaranja monarhije Francuska je proglašena republikom i na snagu je stupio novi kalendar, kojim je za početak računanja nove ere uzet jesenji ekvinocij - 23. septembar 1792.

1862. Oto fon Bizmark postao je pruski kancelar. Pod geslom "krv i gvožđe" ujedinio je 25 njemačkih država u Njemačko carstvo, osnovano 1871 g. sa Vilhelmom I Hoencolernom kao carem.

1862. Američki predsjednik Linkoln objavio je dekret kojim su od 1. januara naredne godile oslobođeni svi robovi.

1885. Rođen je američki filmski režiser i glumac austrijskog porekla Erih fon Štrohajm, jedan od najvećih režisera nijemog filma ("Kraljica Keli", "Velika iluzija", "Nestali iz Sent-Ažila", "Bulevar sumraka").

1918. Rođen je meksički violinista porijeklom poljski Jevrejin Henrik Šering, jedan od najvećih majstora violine 20. vijeka. Emigrirao je kada je nacistička Njemačka 1939. napala Poljsku i do 1945. u Londonu je bio oficir za vezu poljske izbjegličke vlade i prevodilac premijera, generala Vladislava Sikorskog. Od 1945. je profesor na Muzičkom fakultetu u Meksiku.

1923. U Ljubljani je održana skupština feminističkih društava Kraljevine Jugoslavije na kojoj je osnovana Feministička alijansa (kasnije Alijansa ženskih pokreta Jugoslavije).

1934. U eksploziji u rudniku Gresford u Velsu poginulo je više od 260 rudara.

1940. Japanske trupe ušle su, u Drugom svjetskom ratu, u Francusku Indokinu.

1949. Sovjetski Savez priznao da je izvršio prvu eksploziju nuklearne bombe, a SAD su morale da prihvate istinu da je vrijeme njihove globalne nadmoći prošlost.

1955. U Velikoj Britaniji počela je da radi komercijalna televizija. Prvi plaćeni oglas bila je reklama za pastu za zube.

1959. ostvarena prva telefonska veza Europa-USA.

1960. Mali proglasila nezavisnost.

1974. U uraganu u centralnoameričkoj državi Honduras poginulo je oko 5.000 ljudi.

1975. neuspjeli pokusuaj atentata na Geralda Forda.
1980. Kopnene snage Iraka ušle su u Iran sa namjerom da preuzmu kontrolu nad Šat-el-Arabom, čime je iračko-iranski sukob prerastao u pravi rat, koji je trajao narednih osam godina.

1980. uspjesno rasturena grupa Led Zeppelin.

1985. Francuski premijer Loran Fabiis priznao je da su francuski tajni agenti, na osnovu naređenja vlade, potopili u Novom Zelandu brod organizacije "Grinpis", "Dugin ratnik". "Grinpis" je vodio kampanju protiv francuskih nuklearnih proba.

1989. U 101. godini umro je američki pjevač Irvin Berlin, autor više od 1.000 šlagera. Njegova pjesma "White Christmas" iz filma "Holiday Inn" (1942) ubraja se i danas u bestselere američkog muzičkog tržišta.

1992. SAD su uputile zahtjev generalnom sekretaru UN da se formira komisija za ispitivanje ratnih zločina u Jugoslaviji. U priloženom izvještaju, rukovodstva Srbije i Jugoslovenske narodne armije, kao i srpske oružane snage u Hrvatskoj i BiH, optuženi su za teške zločine počinjene tokom 15 mjeseci rata u bivšoj Jugoslaviji.

1993. U jeku jedne od najvećih inflacija zabilježenih u svijetu, SR Jugoslavija je donijela zakon o denominaciji nacionalne valute, prema kojem je od 1. oktobra milion dinara vrijedjelo jedan dinar.

1998. Na planini Ćićevici obnovljene su borbe između srpskih snaga bezbjednosti i kosovskih Albanaca, a ministar pravde u Vladi Srbije Dragoljub Janković saopštio je da su protiv 178 kosovskih Albanaca podignute optužnice zbog terorizma, da je pod istragom 927, a u pritvoru 538 Albanaca sa Kosova.

2000. Apelacioni sud u Londonu donio je odluku o razdvajanju djevojčica, sijamskih bliznakinja, uprkos protivljenu njihovih roditelja, katolika, čija religija ne dozvoljava ovakve rizične operativne zahvate.

2001. Umro je Isak Štern (81), jedan od najvećih violinista dvadesetog vijeka. Poznat je i po tome što je spasao Karnegi Hol od propasti 60-tih godina prošlog vijeka.
2001. SAD su ukinule sankcije Indiji i Pakistanu, uvedene 1998, kada su te dvije zemlje izvršile nuklearne probe.


Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

23. septembar

1692. Sujelman paša, sa vojskom stigao je kod Cetinjskog manastira, koji je tada bukvalno bio pretvoren u logor. Dva dana i dvije noći, Crnogorci i Mlečani branili su manastir. Treći dan morali su da ga napuste ostavivši u njega lagum. Kada je paša sa pratnjom prišao manastiru, došlo je do eksplozije od koje je njegova pratnja stradala, a on ranjen. Tom prilikom izgorjela su i slova Crnojevića štamparije. Dvadesetak godina kasnije, Vladika Danilo je organizovao gradnju novog manastira u koji je ugradio sve što se moglo iskoristiti od starog: lukove, i kamen s natpisom Ivan Crnojević, kamen s državnim grbom Crnojevića.

1840. Na Mljetičku je poginu Smail-aga Čengić. Tu je bio zatečen, ulogorovan i spreman da napadne Drobnjake i da kupi harače, ali su ga preduhitrili Uskoci, Moračani i Rovčani. Posjekao ga je vojvoda Mirko Aleksić sa Malinska, sa četom odabranih junaka. Ubistvo je bilo istovremeno i osveta za pogibiju devet Petrovića na Grahovu 1836. godine među kojim je bio i Joko, brat Petra Drugog Petrovića Njegoša. Glavu Smail -age na Cetinje su donijeli Novica Cerović i Šujo Karadžić.

1865. rodjen Luka Jovovic, pedagog, prosvjetni radnik i knjizevnik, te aktivni ucesnik Balkanskih ratova.

1866. potpisan ugovor sa Srbijom u kojem Mihailo Obrenovic i Knjaz Nikola nijesu postigli konkretni dogovor, ali su ipak potpisali nejasan ugovor koji se sveo na koordiniranu zajednicku borbu. Vojvoda Mirko je bio nezadovoljan takvim ugovorom i savezom, a pogotovo ne izjavom knjaza Nikole, koji je u slučaju uspješnog rata sa Osmanskim carstvom izrazio namjeru da Crnu Goru prisajedini Srbiji, prizna kneza Mihaila za vladara, a on zadrži titulu knjaza, uz „materijalno i moralno sjajno položenije”.

1963. zavrsena i opisana arheoloska istrazivanja takozvanog Nemanjinog grada i utvrdjeno da se radi o turskoj tvrdjavi podignutoj znatno kasnije.

1865. Rođen Luka Jovović - Jedan od istaknutijih prosvjetnih radnika koji se, pored stručno-pedagoškog i književnog rada, bavio folkloristikom i sakupljanjem crnogorskog narodnog stvaralaštva. Za djelatnost na polju prosvjete dobio je značajna priznanja. Iz domena pedagoške teorije i prakse objavio je nekoliko članaka u stručnim publikacijama. Ogledao se i na ratnom poprištu, u balkanskim i Prvom svjetskom ratu. Umro je 13. novembra 1944.

u svijetu:

63. p.n.e. Rođen Cezar Oktavijan Avgust, usvojen sin Julija Cezara, prvi rimski car. Poslije pobjede vojske Marka Aurelija i Kleopatre kod Akcija 31. p.n.e, preuzeo svu vlast i zaveo novi oblik vladavine, principat, i ustanovio mir u cijelom Rimskom carstvu. Njegova vladavina smatra se najsjajnijim periodom rimske istorije, Avgustov ili Zlatni vijek.

867. Mihailo III Metistes vizantijski car, drugi sin cara Teofila i carice Teodore koji je 863. godine poslao Cirila i Metodija u misiju opismenjavanja i prosirio uticaj Vizantije na Balkan je poginuo, to jest ubijen je u dvorskom prevratu, koji je izveo Bazilije I cime pocinje vladavina dinastije Makedonaca.

1687. U borbi s Turcima, tokom napada na Duvno, poginuo uskočki vojvoda Stojan Janković, vojni starješina Ravnih Kotara u mletačkoj službi. Za podvige u borbama protiv Turaka mletačke vlasti ga odlikovale titulom kavalijera i dale mu imanje u Kotarima. Opjevan u narodnoj pjesmi "Ropstvo Janković Stojana".

1719. Lihtenštajn postao nezavisna kneževina u okviru Svetog rimskog carstva.

1817. Španija i Velika Britanija potpisale sporazum o zabrani trgovine robljem.

1819. Rođen francuski fizičar Arman Fizo. 1849. prvi izračunao brzinu svjetlosti bez primjene astronomskih proračuna.

1846. Njemački astronom Gali na Berlinskom opservatorijumu, teleskopom je otkrio planetu Neptun.

1870. Umro francuski pisac Prosper Merime. Kao veliki erudit, poznavalac istorije, arheologije i arhitekture, 1834. postao inspektor u Upravi istorijskih spomenika, 1844. član Francuske akademije. Njegova novela "Karmen" inspirisala francuskog kompozitora Žorža Bizea da napiše istoimenu operu.

1914. U prvom vazdušnom napadu na Njemačku, u I svjetskom ratu, britansko vazduhoplovstvo bombardovalo Diseldorf.

1916. Rođen italijanski političar Aldo Moro, premijer Italije i lider Hrišćansko-demokratske stranke. Teroristička grupa Crvene brigade kidnapovala ga u martu 1978, ubila u maju.

1923. Rođen poznati srpski i jugoslovenski glumac Mija Aleksić. Umro 1995. godine.

1932. Nedžd, Hedžas i više drugih oblasti koje je pod patronatom Velike Britanije na Arabijskom poluostrvu pripojila dinastija Saudita, ujedinilo se u državu Saudijska Arabija.

1939. Umro austrijski psihijatar Sigmund Frojd, osnivač psihoanalize, posebno zaslužan za istraživanja podsvjesnog.

1956. Velika Britanija i Francuska prepustile Savjetu bezbjednosti Ujedinjenih nacija problem Sueckog kanala.

1957. Grčka odbacila zahtjev Bukurešta za priključenje Rumunije Balkanskom savezu, koji su ugovorima 1953. u Ankari i 1954. na Bledu zaključile Jugoslavija, Grčka i Turska. Balkanski savez osnovan kao odgovor na vojni pritisak zemalja Istočnog bloka na Jugoslaviju.

1973. Huan Peron treći put izabran za predsjednika Argentine. Njegova žena Izabela postala potpredsjednica.

1973. Umro čileanski pisac i diplomata Pablo Neruda, jedan od najvećih pjesnika Latinske Amerike i na španskom jeziku. Dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1971.

1987. U Beogradu je održana osma sjednica CK SKJ, na kojoj je smijenjen Ivan Stambolić, a izabran Slobodan Milošević. Pored Stambolića, smijenjeni su svi koji su se suprotstavljali novoustoličenom Miloševiću: Dragiša Pavlović (prvi čovjek beogradskih komunista), potom Špiro Galović, Radomir Gačić, Ljubinka Trgovčević, Vasa Milinčević, Branka Milošević i Ivan Stojanović. Ovaj puč označio je početak sukoba, kasnije i ratova na području bivše SFR Jugoslavije, koji je pratio munjeviti politički uspon Slobodana Miloševića.

1991. Jermenija proglasila nezavisnost od SSSR-a.

1997. Na mirovnim pregovorima u Sjevernoj Irskoj protestanski unionisti prvi put poslije 75 godina direktno razgovarali s vođama Šin fejna, političkog krila Irske republikanske armije.

1998. SB UN donio rezoluciju 1199 kojom se zahtijeva prekid vatre između srpskih snaga bezbjednosti i kosovskih Albanaca, preduzimanje mjera za sprječavanje humanitarne katastrofe i nastavljenje pregovora o okončanju krize na Kosovu. Najavljene akcije i mjere ako rezolucija ne bude poštovana.

2001. Ljevičarska partija, koja potiče od bivših komunista, osvojila većinu glasova na parlamentarnim izborima u Poljskoj.

2003. Tropski uragan Džin, koji je pogodio Haiti, usmrtio 1.147 osoba, oko 1.250 se vodi kao nestalo.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

24. septembar

1806. rodjen Omer pasa Latas - Osmanski vojskovođa, Srbin iz Like, prije nego je primio islam, zvao se Mihailo. Po završetku kadetske škole, stupio je u austrijsku vojsku. Zbog novčanih neprilika prebjegao je u Bosnu. Prihvativši islam, karijeru je nastavio u Carigradu, kao nastavnik tehničkog crtanja na tamošnjoj vojnoj školi. Bio je miljenik sultana Abdul-Medžida, istakavši se u nekoliko navrata u borbama protiv odmetnika od sultanove vlasti u Siriji, Albaniji, Kurdistanu, nakon čega je imenovan za mušira (maršala). Kao izvanredan vojskovođa, u dva navrata dobio je od Porte zadatak da slomi otpor Crnogoraca: 1852–53, nakon sukoba Porte i crnogorskog knjaza Danila (prva Omer-pašina vojna), i 1862, početkom vladavine knjaza Nikole, kada je Osmansko carstvo namjerilo da kazni Crnu Goru zbog podržavanja Hercegovačkog ustanka i revanšira se za poraz na Grahovcu 1858. (druga Omer-pašina vojna). Njegova posljednja vojnička misija – gušenje ustanka na ostrvu Kritu (1867) završena je neuspjehom, nakon čega se povukao sa vojnih funkcija. Umro je 18. aprila 1871.

1813. Nakon osvajanja Budve crnogorska vojska, pod komandom vladike Petra Prvog Petrovića, oslobodila je i tvrđavu Svete Trojice nadomak Kotora i nastavila operacije oslobađanja primorja od francuske vojske.

1849. Carskom poveljom dozvoljeno je formiranje jednorazredne Javne nautičke škole u Kotoru, koja je kasnije je prerasla u Višu pomorsku školu, danas fakultet. Prema istorijskim izvorima "...Preteča ove škole bila je Pomorska škola u Perastu, prva i najstarija škola za izučavanje pomorskih vještina na Jadranu bivše SFRJ. Nastala je početkom 16. vijeka, - kao privatna i imala veliki ugled kod Mlečana, koji su zapovjedništvo nad svojim brodovima povjeravali uglavnom peraškim kapetanima i učenicima Peraške pomorske škole".

1908. izvrsena aneksija Bosne i Hercegovine koju je nas kralj Nikola osudio i tvrdio da to nece dugo trajati. Dan nakon što je Austrougarska, nakon tridesetogodišnjeg protektorata nad Bosnom i Hercegovinom, anektirala to područje, knjaz Nikola uputio je proklamaciju Crnogorcima. Njome je osudio taj čin i izrazio nadu da takvo stanje, koje je proizvelo međunarodne i političke podvojenosti između Crne Gore i Bosne i Hercegovine, neće dugo trajati.

1948. osnovani rudnici boksita Niksic - Preduzeće koje se bavi istraživanjem i eksploatacijom rude crvenih i bijelih boksita sa bogatih nalazišta visokokvalitetne rude u okolini Nikšića osnovano je odlukom Vlade NR Crne Gore kao prva rudarska organizacija na prostoru Crne Gore. Direktni je i najveći snabdjevač rudom Aluminijskog kombinata u Podgorici, a boksit isporučuje i drugim proizvođačima aluminijuma. Dvadeset četvrti septembar je Dan rudara Crne Gore.

1974. Rođen crnogorski odbojkaš, srednji bloker Igor Vušurović, osvajač zlatne olimpijske medalje sa reprezentacijom Jugoslavije 2000. godine. Bio reprezentativac i prvi kapiten crnogorske odbojkaške reprezentacije.

2006. Na lokalnim izborima gradonačelnici Pljevalja, Ulcinja, Plava i Šavnika postali su predstavnici vladajuće koalicije , dok je u Andrijevici pobijedio kandidat koalicije SNP -NS. Novi predsjednik Opštine Andrijevica Veselin Bakić, kandidat koalicije SNP-NS, novi gradonačelnik Pljevalja je Filip Vuković, predstavanik DPS-a, Ulcinja Gzim Hajdinaga, predstavnik koalicije DPS-DUA-SDP, u Šavniku je pobijedio kandidat DPS-SDP Velimir Perišić, a u Plavu je pobijedio kandidat DPS-a Skender Šarkinović.

u svijetu:

768. Umro franački kralj Pipin III Mali, prvi monarh iz dinastije Karolinga. Tokom vladavine, od 747, ratovao protiv Langobarda u Italiji, osvojio Ravenski egzarhat, koji je potom poklonio papi 756. i tako postavio temelje Papske države u Italiji.

1227. Umro prvi srpski kralj - Veliki raški župan i prvi srpski kralj Stefan Nemanjić, poznat kao Stefan Prvovenčani, prvi je srpski vladar koji je dobio kraljevsku krunu. Na njegov zahtjev, papa Honorije III poslao je 1217. godine izaslanika koji je krunisao Stefana, doprinijevši političkom jačanju njegove države.

1706. Švedska i Saksonija sklopile mir u Altrantštatu. Švedska se odrekla poljske krune i priznala poljskog kralja Stanislava Lešćinjskog.

1834. Umro portugalski kralj Pedro IV. 1807, kada su Francuzi napali Portugal, pobjegao u Brazil, gdje se 1822. pridružio Brazilcima u borbi protiv portugalske kolonijalne uprave, osnovao Brazilsko Carstvo, a sebe proglasio carem. Po smrti oca Huana VI 1831. odrekao se brazilskog prestola, vratio u Lisabon i postao kralj Portugala.

1852. Francuski inženjer Anri Žifar izveo prvi let dirižablom na parni pogon i preletio 27 kilometara od Pariza do Trapa.

1884. Rođen turski državnik i vojskovođa Mustafa Ismet Ineni, učesnik mladoturske revolucije 1908, predsjednik Turske od 1938, poslije smrti Kemala Ataturka. Demokratizovao autoritarni režim u Turskoj, dozvolio, 1946, formiranje političkih stranaka. Podnio ostavku 1950, kada je na izborima pobijedila Demokratska stranka.

1911. Rođen ruski državnik Konstantin Ustinovič Černjenko. Lider SSSR-a i generalni sekretar sovjetske Komunističke partije bio 13 mjeseci. Na te funkcije došao oštećenog zdravlja, poslije smrti Jurija Andropova, u februaru 1984, i ostao na njima do smrti, 1985.

1915. Francuska i Velika Britanija u I svjetskom ratu otvorile Solunski front, na koji su upućene snage sa fronta u Galipolju.

1941. Vlade 15 zemalja, među njima Kraljevine Jugoslavije, potpisale, na konferenciji u Londonu, Atlantsku povelju. Povelju u osam tačaka 14. avgusta proklamovali predsjednik SAD Teodor Ruzvelt i premijer Velike Britanije Vinston Čerčil kao politički program saveznika u borbi protiv sila osovine u II svjetskom ratu. Dokument poslužio kao osnova Povelje Ujedinjenih nacija.

1941. Partizani u II svjetskom ratu zauzeli grad Užice, u Srbiji, potom sjedište Užičke Republike i Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije do 30. novembra 1941, kada su ga ponovo zauzeli Njemci.

1945. U Beogradu rođen ekonomista i politikolog Vladimir Gligorov, stručnjak za balkanska ekonomska pitanja.

1960. U Njuportu porinut Enterprajz, prvi nosač aviona na atomski pogon u SAD.

1971. Velika Britanija protjerala 90 sovjetskih diplomata zbog sumnje u špijunažu.

1986. Beogradski list Večernje novosti objavio Memorandum Srpske akademije nauka i umjetnosti, koji je potom dobio medijski tretman srpskog nacionalnog programa i izazvao žestoke kritike u Srbiji i drugim republikama SFRJ, naročito u Hrvatskoj.

1988. Na Olimpijskim igrama u Seulu kanadski sprinter Ben Džonson postavio svjetski rekord u finalnoj trci na 100 metara od 9,79 sekindi. Šest dana kasnije utvrđeno da je bio dopingovan, rezultat poništen, Džonsonu oduzeta medalja.

1990. Predsjednik Zapadne Njemačke Rihard fon Vajczeker potpisao sporazum kojim će 3. oktobra 1990. dvije njemačke države ponovo biti ujedinjene. Istočna Njemačka formalno napustila Varšavski pakt.

1993. Kralj Norodom Sihanuk ponovo preuzeo kambodžanski presto i potpisao novi ustav, prema kom je Kambodža postala ustavna monarhija. 1970. Sihanuk oboren u državnom udaru desničara Lon Nola, Kambodža proglašena republikom.

1996. SAD, Rusija, Kina, Velika Britanija i Francuska potpisale dokument o zabrani nuklearnih proba.

1996. Umro ruski špijun Pavel Sudoplatov, koji je, prema zapadnim izvorima, ukrao plan SAD za atomsku bombu i organizovao ubistvo ruskog revolucionara Lava Trockog.

1998. Dan poslije poziva UN Vladi Jugoslavije i kosovskim Albancima da prekinu sukobe i nasilje na Kosovu, Savjet NATO-a odobrio izdavanje Akta upozorenja za ograničenu akciju iz vazduha i za fazne vazdušne operacije na Kosovu.

2000. Pobjedom udružene opozicije na izborima u Srbiji i Jugoslaviji završena desetogodišnja autokratska vladavina Slobodana Miloševića. Ne želeći da prihvati poraz, dotad vladajuća SPS i njen lider Milošević izazvali postizbornu krizu koja je zaprijetila građanskim ratom u Srbiji. Kriza okončana 5. oktobra, poslije masovnih protesta širom Srbije, predsjednik Jugoslavije postao Vojislav Koštunica, lider Demokratske stranke Srbije i predsjednički kandidat DOS-a.

2000. Vladimiro Montesinos, šef tajne službe predsjednika Prua Alberta Fudžimorija za bezbjednost, napustio Peru u jeku političke krize koja je vodila novim izborima i tražio politički azil u Panami.

2001. Predsjednik SAD Džordž Buš naredio finansijskim institucijama SAD da zamrznu račune 27 grupa i pojedinaca za koje se sumnja da pomažu teroriste.

2002. Dva napadača na vjerski kompleks Hindu u Gandihinagaru, glavnom gradu indijske države Gudžrat, ubila 30, ranila 74 osobe, prije no što su ih komandosi likvidirali.

2003. Izveštaj OLAF-a, antikorupcijskog tijela Evropske unije, pokazao da su milioni eura otišli na neregularne račune u poslovanju agencije Eurostat.

2004. Umrla francuska književnica Fransoaz Sagan. 1954. postigla ogroman uspjeh prvim romanom "Dobar dan, tugo".

2006. Umro britanski kompozitor Malkom Arnold, autor muzike za film "Most na rijeci Kvaj", za koju je 1958. dobio Oskara.



Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

25. septembar


25. septembara 1841. rođen je sin Velikog vojvode od Grahovca Mirka Petrovića, brata knjaza Danila, i Stane (1824-1895)- kćerke Draga Martinovića iz Bajica - Nikola I Petrović Njegoš.



Školovao se na Cetinju, u Trstu, Parizu. Prekinuo je školovanje i u Crnu Goru se vratio 1860. i uključio u politički život. Nakon smrti knjaza Danila 2. avgusta 1860. postao je crnogorski knjaz sa nepunih 19 godina. U to vrijeme, zbog crnogorskog pomaganja Hercegovačkog ustanka, Omer paša Latas kreće u drugi pohod na Crnu Goru, okončan intervencijom velikih sila i pašinim ultimatumom. Slijedi višegodišnji mir koji je knjaz iskoristio za sredjivanje prilika u Crnoj Gori. Opredijelio se da sa Osmanskim carstvom sporazumno rješava probleme i otvara konzulat u Skadru, prvo diplomasko predstavništvo Crne Gore. Sklopio je savez sa Srbijom, oslanjao se na Francusku, posjećivao je Rusiju, Beč. Otvorio je Bogoslovsko-učiteljsku školu na Cetinju, i prvu srednjoškolsku ustanovu za školovanje ženske mladeži- Đevojački institut. Reformisao je državni sistem, a on je, kao apsoltni vladar, stajao na čelu cjelokupnog državnog aparata. Pokrenuo je prve listove u Crnoj Gori. Od 1875. ponovo se, i to naglo, pogoršavaju odnosi sa Osmanskim carstvom. To je vrijeme velike pobjede na Vučjem dolu 16/28 jula 1876. godine. Nakon rata, knjaz Nikola je počeo modernizaciju državne uprave. Poslije 1878. Crna Gora je podijeljena na 10 nahija, a od 1903. na pet oblasti. Zakonom iz 1910. Crna Gora je podijeljena na 10 oblasti i 56 kapetanija. Od 1878. do 1905. donešeno je oko 40 zakona, najznačajniji Opšti imovinski zakonik (1888.) kojeg je uradio Valtazar Bogišić. Sklopio je 1886. konkordat sa Vatikanom. Crna Gora je za vrijeme knjaza Nikole sklopila na desetine medjunarodnih ugovora, učestvovala na medjunarodnim skupovima i stvorila zapažen ugled medju evropskim državama. Jedno od najvećih dostignuća u dugotrajnoj vladavini Nikolinoj bilo je donošenje prvog crnogorskog ustava 19. decembra 1905. godine, kojim se oformio ustavni način vladavine i koji je omogućio početak parlamentarizma. Formirane su prve partije u Crnoj Gori.
Povodom jubileja, pedeset godina na prijestolu Crne Gore, knjaz Nikola se 15. avgusta 1910. proglasio za kralja. Nakon Prvog balkanskog rata, značajno je proširio teritoriju Crne Gore. Nakon Balkanskih ratova, Crna Gora je imala površinu 14.400 metara kvadratnih.
U Prvom svjetskom ratu učestvovala je na strani Antante. Kralj je komandu crnogorskom vojskom prepustio Srbiji i sve se 1916. završilo slomom Crne Gore. Austrijske trupe su zauzele Cetinje, te je 18. januara, sa dijelom vlade i dvorom, otišao u Italiju pa Francusku, gdje se duže zadržao u Neiju kod Pariza.



U izbjeglištvu je (1916-1921) radio na obnavljanju Crne Gore. Nelegitimna i nelegalna Podgorička skupština 1918. ga je zbacila sa vlasti i zabranila mu povratak. Posljednje godine života proveo je u dokazivanju prava Crne Gore. Umro je u Kap dAntibu 1.3.1921. Sahranjen je u Ruskoj pravoslavnoj crkvi u San Remu. 1. oktobra 1989. njegovi posmrtni ostaci preneseni su na Cetinje i sahranjeni u Dvorskoj kapeli na Ćipuru.
Kralj Nikola i kraljica Milena imali su dvanaestoro djece, tri sina- prijestolonasljednika Danila (1871-1939), Mirka (1879-1918.) i Petra (1889-1932) i devet kćeri: Zorku (1864-1890), Milicu (1866-1951), Stanu (1867-1935), Mariju (1869-1885), Jelenu (1872-1952), Anu (1874-1971), Sofiju (1876), Kseniju (1881-1960) i Vjeru (1887-1927).


Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

25. septembar

1685. umro vladika Rufim III Boljević - Na mitropolitski presto stupio je 1673. Nakon njegove smrti ostala je upražnjena crnogorska mitropolitska stolica. U martu naredne godine, skupština crnogorskih plemenskih glavara na Cetinju za novog vladiku izabrala je Visariona Borilovića iz Bajica kod Cetinja.

1841. rodjen crnogorski kralj Nikola Petrovic - Crnogorski knjaz i kralj stupio je na prijesto 1860, nakon smrti knjaza Danila I, ubijenog u Kotoru. Za vrijeme njegove gotovo šest decenija duge vladavine, Crna Gora je doživjela veliki uspon, ali i pad. Modernizacija države i društva odvijala se kroz donošenje Opšteg imovinskog zakonika i Ustava, formiranje stalne vojske, otvaranje škola, gradnju bolnica, puteva, uspostavljanje željezničkog i saobraćaja vodenim tokovima, telegrafskih i telefonskih komunikacija, kovanje prvog crnogorskog novca – perpera, razvoj turizma, pozorišnog života, književnosti, likovne umjetnosti, izdavanje listova i časopisa i jačanje međunarodne komunikacije Crne Gore sa evropskim zemljama.

1842. U Dubrovniku nakon pregovora o miru između Crne Gore i Turske, pregovarači Petar II Petrović i Ali-paša Rizvanbegović su se i pobratimili. Ali već naredne godine Ali paša je bio planirao ubistvo Njegoševo u Ostrogu za vrijeme novih pregovora sa Crnogorcima. Zavjera je otkrivena zahvaljujući Radovanu Piperu koji je znao turski jezik.

1870. Donesen je Zakon za učitelje Knjaževine Crne Gore, kojim se zabranjuje tjelesno kažnjavanje učenika. Zakon je proširen 1884. dopuštanjem tjelesnog kažnjavanja đaka u slučajevima svađe, tuče ili napadanja slabije djece.

1909. u Lepetanima je rođen Luka Tomanović, skluptor. Završio je učiteljsku školu na Cetinju, Akademiju likovnih umjetnosti u Beogradu, a živio i radio u Herceg Novom. Radio je portrete, figuralne kompozicije, život stilizovanih formi u maslinovom i eukaliptuosovom drvetu. Djela: Krivošijski ustanak, Bezmetković, Majka sa djetetom u naručju, Ranjeni vuk... Napravio je i veći broj spomenika i bio dobitnik nagrade AVNOJ-a 1985. i brojnih drugih priznanja.

1912. Kralj Nikola je sa svojom vojskom sa Cetinja krenuo u Prvi balkanski rat.

1920. umro je serdar Masan Bozovic iz Pipera. Ucesnik crnogorskih ratova, a kao kapetan bio je clan prve crnogorske mirovne misije na Kritu. Masan je bio potonji serdar kojem je kralj Nikola tu titulu dodijelio.

2007. Svečana prezentacija odlikovanja Republike Crne Gore održana je u Vladinom domu, u sali "Ivan Crnojević", na Cetinju.
Predstavljena crnogorska državna odlikovanja su: Orden Republike Crne Gore, Orden Crnogorske velike zvijezde, Orden za hrabrost, Orden rada, Medalja za hrabrost, Medalja čovjekoljublja i Medalja za zasluge. Njihov izgled utvrđen je početkom 2006.

2008. Najveća svjetska zvijezda pop muzike Madona održala je koncert na plaži Jaz kraj Budve, kome je prisustvovalo oko 70 hiljada posjetilaca iz Crne Gore, regiona i inostranstva. Ovaj ekskluzivni nastup za područje Jugoistočne Evrope, dio je svjetske "Sticky & Sweet" turneje, kojom kontroverzna pjevačica obilježava 25 godina na muzičkoj sceni, 50 godina života, te promoviše novi album "Hard Candy" koji je uveliko hit na svjetskim top listama.

u svijetu:

1555. Sklopljen Augsburški vjerski mir. Mir postigli njemački kralj Ferdinand I i luteranski knezovi. Izjednačena prava luterana, protestanata, i rimokatolika, usvojen zakon o slobodi vjeroispovesti po principu "Čija je zemlja, onoga je i vjera".

1744. Rođen pruski kralj Fridrih Vilhelm II. Tokom vladavine ratovao protiv Francuske Republike, a u drugoj i trećoj podjeli Poljske anektirao velike djelove poljske države.

1789. Američki kongres usvojio je Povelju slobode kao 12 amandman na Ustav SAD-a. Ovom poveljom građanima se jamči sloboda govora, štampe, okupljanja i ispovijedanja vjere.

1823. Piscu i jezičkom reformatoru srpskog jezika Vuku Stefanoviću Karadžiću dodijeljen počasni doktorat Univerziteta u Jeni.

1849. Umro austrijski violinist, dirigent i kompozitor Johan Štraus Stariji. Bečkom valceru dao klasičan oblik i učinio ga popularnim širom Evrope. Komponovao više od 150 valcera, kadrile, marševe i polke.

1866. Rođen američki biolog i genetičar Tomas Hant Morgan, osnivač genetike, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1933. za otkriće funkcije hromozoma u prenošenju nasljednih svojstava.

1896. Rođen italijanski državnik Alesandro Pertini, predsjednik Italije, najpopularniji italijanski političar poslije II svjetskog rata. Član Socijalističke partije Italije postao 1918, mnoge godine proveo u fašističkim zatvorima, u II svjetskom ratu učestvovao u pokretu otpora, potom bio poslanik i senator.

1897. Rođen srpski pisac Aleksandar Vučo, jedan od osnivača nadrealističkog pokreta u Srbiji između dva svjetska rata, tvorac moderne poezije za djecu. Njegova poema "Podvizi družine Pet petlića" smatra se najznačajnijim djelom srpske dječije poezije poslije Jovana Jovanovića Zmaja. Pisao i filmska scenarija i bavio se filmskom kritikom.

1897. Rođen je Vilijam Fokner, američki romansijer i pripovedač uz Virdžiniju Vulf i Džejmsa Džojsa najznamenitiji predstavnik modernog psihološkog romana ili romana toka svijesti. U ciklusu romana prikazao je društvenu istoriju američkog Juga, degeneraciju i propadanje "starosjedelačke gospoštine" s jedne strane i bezobzirnost "došljaka" s druge strane. Godine 1949. dobio je Nobelovu nagradu za književnost.

1906. Rođen ruski kompozitor Dmitrij Šostakovič. Prvi među muzičkim umjetnicima sovjetske Rusije stekao međunarodnu slavu. Uspješno spojio rusku tradiciju i modernu zapadnoevropsku muziku i razvio svoj muzički izraz. Napisao monumentalnu V simfoniju, u najtežim danima blokade Lenjingrada u II svjetskom ratu, VII Lenjingradsku simfoniju, оpere "Nos", "Ledi Magbet mcenskog okruga", oratorijum "Šume pjevaju", 24 preludijuma i fuga za klavir, muzika za filmove „Mlada garda"...

1932. Španska pokrajina Katalonija dobila autonomiju, odnosno pravo na zastavu, skupštinu i jezik. Autonomija ukinuta 1939, po dolasku Franka na vlast.

1939. Kako je Versajskim mirom slučajno izostavljena Andora, na današnji dan 20 godina kasnije, Andora i Njemačka potpisale su mirovni ugovor, kojim je za njih i formalno-pravno prestao Prvi svjetski rat.

1943. Sovjetska Crvena armija u II svjetskom ratu oslobodila Smoljensk, jedno od posljednjih značajnih uporišta njemačkih nacističkih snaga na teritoriji SSSR-a.

1956. U upotrebu pušten prvi transatlantski telefonski kabl, postavljen između Obena u Škotskoj i Njufaundlenda u Kanadi.

1959. Razočaran politikom Vlade, jedan budistički monah u Kolombu izvršio atentat na premijera Cejlona Solomona Bandaranaikea, koji je narednog dana podlegao povredama.

1963. Vojska u Dominikanskoj Republici oborila liberalnu vladu Huana Boša Gavinja, formiranu sedam mjeseci ranije, i suspendovala Ustav.

1970. Umro njemački pisac Erih Marija Remark. Proslavio se antiratnim romanom "Na zapadu ništa novo". Njegovi romani bili zabranjeni u nacističkoj Njemačkoj, a on prisiljen da emigrira. Od 1947. godine bio državljanin SAD.

1973. Američki vasionski brod Skajlab 2 spustio se u Pacifik s tri člana posade, koji su proveli 59 dana u orbiti Zemlje.

1981. Sandra Dej O'Konor postala prva žena sudija u istoriji Vrhivnog suda SAD-a.

1988. Florens Grifit Džojner, američka atletičarka, postavila rekord na 100 metara - 10,54 sekundi.

1990. Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija uveo vazdušni embargo nad Irakom i okupiranim Kuvajtom. Zabranjeni svi letovi sem humanitarnih.

1991. SB UN usvojio rezoluciju o embargu na uvoz oružja Jugoslaviji i pozvao jugoslovenske lidere da prekinu sukobe.

1992. Moskva i Vašington odbacili jedan od posljednjih ostataka Hladnog rata, dozvolivši slobodu putovanja ruskim i novinarima SAD i poslovnim ljudima koji rade u Rusiji, odnosno u SAD, u te zemlje.

1994. Švajcarci na referendumu prihvatili plan Vlade o donošenju zakona protiv rasizma.

1997. Britanski supersonični automobil u Nevadi postavio svjetski rekord postigavši brzinu od 1.142 kilometra na čas.

2000. Pometeni izbornim porazom jugoslovenskog predsjednika Slobodana Miloševića, visoki funkcioneri odlazećeg režima zatražili od Demokratske opozicije Srbije, čiji je kandidat Vojislav Koštunica nadmoćno dobio izbore dan ranije, da pristane na drugi krug predsjedničkih izborа.

2001. Oficir Armije Bosne i Hercegovine, jedan od komandanata u ratu u BiH, od 1992. do 1995, Sefer Halilović, predao se Međunarodmom sudu za ratne zločine u Hagu. Optužen da je u septembru 1993. učestvovao u masakru više od 60 civila, bosanskih Hrvata.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

26. septembar

Današnji dan je evropski dan jezika.

U Crnoj Gori:

1355. Datiran je prvi dokument u kom se pominje pleme Nikšići. Riječ je o dubrovačkom dokumentu u kom se pominje nekoliko lica među kojima i Vitoje Nikšić iz Onogošta.

1692. Odred mletačke vojske stacionirane na Cetinju, potražio je, tokom pohoda vojske Sulejman-paše Bušatlije iz Skadra na Crnu Goru, utočište u Cetinjskom manastiru i novopodignutom utvrđenju iznad njega. Ne mogavši da se suprotstave Osmanlijama, Mlečani su zatražili odstupnicu, ali su pri tom minirali manastir, u kojem je prilikom eksplozije stradalo više od stotinu Osmanlija. Miniranje manastira bilo je u suprotnosti sa ugovorom o predaji objekta i doživljeno je među Crnogorcima kao težak, neoprostiv i neviteški akt od strane tada savezničke mletačke vojske, kojoj je to bio i posljednji boravak u Crnoj Gori. Manastir je na Cetinju, novoj državnoj prestonici Crne Gore, podigao Ivan Crnojević (1484), kao sjedište Zetske mitropolije. Bio je lociran na Ćipuru, mjestu gdje se danas nalazi crkva koju je podigao knjaz Nikola Petrović. Na osnovu dva dokumenta, utvrđeno je da je to bila trobrodna bazilika sa kupolom na srednjem brodu, sa lombardsko-venecijanskim renesansnim portalom i velikom rozetom na zapadnoj fasadi.

1826. rodjen Ljubomir Nenadovic, pisac putopisa i autor prve romansirane biografije o Njegosu. Napisao je i putopise „Pisma iz Italije" , „Pisma iz Njemačke", „Pisma iz Švajcarske", „O Crnogorcima".

1908. Novoizgrađenom prugom Bar-Virpazar prošla je prva lokomotiva. Prugu uskog kolosijeka dužine 46 kilometra gradila je italijanska kompanija Antivari.

1912. Nakon stvaranja Balkanskog saveza (Crna Gora, Srbija, Bugarska i Grčka), sa ciljem oslobađanja Balkana od Turaka, kralj Nikola je uputio proklamaciju Crnogorcima, kojom ih je pozvao u I balkanski rat. Ističući da je „smjelost uhvatiti se u koštac sa jednom velikom carevinom”, kralj je u pozivu saopštio da „mi tu carevinu ne zatičemo iz obijesti, već iz najplemenitijih pobuda, da spriječimo konačno uništenje svoje prekogranične braće”. Time je, kao članica Balkanskog saveza, Crna Gora prva, deset dana prije ostalih saveznika, pokrenula vojne operacije protiv Turske u I balkanskom ratu. Njena vojska brojala je 35.600 vojnika i bila podijeljena u tri operativna odreda: Zetski, Primorski i Istočni. Prva dva imala su zadatak da zauzmu Skadar, a Istočni odred upućen je prema Sandžaku i Metohiji. U I balkanskom ratu balkanske zemlje su se prvi i jedini put našle združene u jednom ratnom savezu.

1958. Izvršno vijeće Narodne skupštine Crne Gore donijelo je odluku o premještanju Istorijskog instituta Crne Gore sa Cetinja u Titograd.

1991. umro je profesor, istoricar i sakupljac narodnih umotvorima Vukoman Dzakovic, rođen 22. maja 1905. Još kao student počeo je da se bavi sakupljanjem narodnog stvaralaštva, i to specifičnog i zapostavljenog segmenta – narodnih tužbalica, koje su se 1954. pojavile pod naslovom „Nove crnogorske tužbalice –antologija”. Priredio je i zbirku „Crnogorske narodne junačke pjesme”, „Antologiju lirskih pjesama kralja Nikole” i raspravu „Kralj Nikola u svom dobu”. Sarađivao je u više periodičnih publikacija.

2006. Dosljedna razrada koncepta građanske države zasnovane, na jednakim pravima i suverenitetu svih njenih građana, racionalizovan parlamentarni sistem vlasti, crnogorski kao službeni jezik i ravnopravan položaj svih vjerskih zajednica, osnovne su odrednice ekspertskog teksta ustava Crne Gore, koji je Savjet za ustavna pitanja dostavio crnogorskoj skupštini.

2006. Međunarodna organizacija za standardizaciju potvrdila je da su Crnoj Gori odobreni kodovi ME, MNE i numerički kod 499. Ovo su oznake Crne Gore u međunarodnoj komunikaciji. ME je nacionalni internet domen i zamijeniće dosadašnju oznaku CG.YU. Oznaka na crnogorskim automobilima koji odlaze u inostranstvo biće MNE umjesto SCG.

u svijetu:

1186. Dubrovnik sklopio mir sa srpskim velikim županom Stefanom Nemanjom, koji je u dva navrata pokušao da zauzme taj grad. Sporazum o miru osnov za kasnije ugovore Srbije i Dubrovnika.

1580. Engleski moreplovac i gusar Frensis Drejk uplovio u luku Plimut na završetku putovanja oko svijeta, koje je trajalo 33 mjeseca. Drejk prvi Englez koji je oplovio Zemlju, za šta je od kraljice Elizabete dobio titulu viteza.

1687. U bici s Turcima, topovsko tane mletačke vojske izazvalo eksploziju u kojoj su teško oštećeni Partenon i Propileji na Akropolju, gdje je turska vojska držala skladište municije.

1815. Rusija, Austrija i Pruska formirale Svetu alijansu, koju su kasnije potpisali svi evropski vladari sem britanskog regenta, pape i turskog sultana. Cilj saveza bio gušenje revolucionarnih pokreta u Evropi poslije Francuske revolucije i Napoleonovih ratova.

1849. Rođen ruski fiziolog Ivan Petrovič Pavlov, osnivač Instituta za eksperimentalnu medicinu, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1904.

1889. Rođen njemački filozof Martin Hajdeger, istaknuti predstavnik egzistencijalizma. Umro maja 1976. godine.

1893. Rođen je srpski pisac Miloš Crnjanski, izuzetan stilista, vjerojatno najveći "mađioničar riječi" u srpskoj literaturi. Studirao je istoriju umjetnosti u Beču, a diplomirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Radio je kao profesor i novinar, a od 1928. bio je u diplomatskoj službi, u kojoj ga je u Rimu zatekao Drugi svjetski rat, odakle je otišao u London. Iz emigracije se vratio u domovinu 1965.

1898. Rođen je Džordž Geršvin, američki kompozitor. Stvarao je u stilu simfonijskog džeza. Komponovao je opere, simfonijske poeme, koncerte za klavir i orkestar, muzičke komedije... Mnoge njegove kompozicije poslužile su za koreografisanje u filmsku muziku. Djela: opera: „Porgi i Bes", simfonijska poema „Amerikanac u Parizu", „Rapsodija u plavom"...

1902. Rođen hrvatski slikar i likovni kritičar Mihailo Petrov, jedan od vodećih učesnika u velikom preobražaju umjetnosti u Jugoslaviji između dva svjetska rata. Bio je profesor Akademije primenjenih umjetnosti u Beogradu. Ilustrovao je mnogobrojne knjige.

1905. Albert Ajnštajn objelodanio je svoje otkriće – Teoriju revatiliteta. Bilo je to revolucionarno otkriće a jedno vrijeme i kontraverzna tema koja je na kraju otvorila vrata energiji atoma.

1907. Novi Zeland, kolonija Velike Britanije, postao dominion u okviru Britanskog Komonvelta.

1918. Saveznici u I svjetskom ratu počeli opštu ofanzivu koja je početkom oktobra dovela do sloma Centralnih sila i završetka rata.

1945. U Njujorku umro mađarski kompozitor i pijanista Bela Bartok. Njegovo djelo otvorilo nove pravce razvoja mađarske muzike. U svjetskim razmjerama jedan od začetnika "nove muzike" XX vijeka.

1960. Kubanski predsjednik Fidel Kastro održao je najduži govor u istoriji UN. Govor je trajao čak 4 sata i 29 minuta.

1960. Održan prvi TV duel predsjedničkih kandidata. U okviru kampanje za predsjednika SAD, na nacionalnoj televiziji suočili se potpredsjednik Ričard Nikson i senator Džon Kenedi.

1969. U Boliviji, vojna hunta pod vođstvom generala Alfreda Ovanda Kandije oborila predsjednika Silesa Salinasa.

1980. U Minhenu, na festivalu piva, u eksploziji podmetnute bombe poginulo 13, povređeno više od 200 osoba.

1984. Velika Britanija i Kina se sporazumjeli o vraćanju Hongkonga 1997. pod suverenitet Kine. Hongkong pripao Britancima na osnovu mirovnog ugovora u Nankingu 1842, poslije Opijumskog rata.

1988. Kanadskom atletičaru Benu Džonsonu oduzeta je zlatna medalja na 100 metara zbog pozitivnog rezultata testa na doping.

1989. Vijetnam povukao trupe iz Kambodže, koje su u toj zemlji bile od kraja 1978, ostavivši snage vlade Hun Sena da se same bore protiv maoističke gerilske organizacije Crveni Kmeri.

1990. U Rimu u 83. godini umro italijanski književnik Alberto Moravija, jedna od najzanačajnijih ličnosti italijanske književnosti XX vijeka.

1994. Alžirske snage bezbjednosti ubile šefa GIA, najjače islamske terorističke organizacije, Šerifa Guzmija, poznatog kao Abu Abdala.

1995. Počelo suđenje bivšem premijeru Italije Đuliju Andreotiju, pod optužbom da je imao bliske veze s mafijom. Andreoti sedam puta biran za premijera Italije, bio jedan od simbola poslijeratne Italije.

1997. Italijanski sud osudio mafijaškog bosa Salvatorea Rina i 23 njegova najbliža saradnika na doživotni zatvor zbog ubistva sudije Đovanija Falkonea 1992.

1997. U zemljotresu u centralnoj Italiji 11 ljudi izgubilo život, teško oštećena srednjevjekovna bazilika Svetog Franje Asiškog u Asiziju.

2000. Grčki feribot Ekspres samina naletio na podvodni greben kod ostrva Paros i potonuo za 20 minuta. U udesu broda koji je prevozio preko 500 putnika, život izgubile 72 osobe.

2001. Belgija, Međunarodnom sudu za Ruandu, predala bivšeg ministra Ruande za finansije Emanuela Ndindabahizija, optuženog za umiješanost u genocid.

2002. U nesreći senegalskog feribota u vodama Gambije, u Atlanskom okeanu, utopile se 1.034, osobe, preživele njih 64.

2003. Poslije 11 godina prekida, zbog izbijanja rata u SFRJ, avion srpske aviokompanije Jat ervejz sletio na sarajevski aerodrom, ponovo uspostavljena direktna avionska linija Beograd-Sarajevo.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

27. septembar

27. septembra se obiljezava Svjetski dan srca. Stručnjaci upozoravaju da svake godine u svijetu od bolesti srca i krvnih sudova mozga umre 17, 2 miliona ljudi, a Svjetski dan srca ustanovljen je kako bi se povećalo znanje o rizicima i unaprijedile mjere prevencije.


Crnogorska istorija je zapisala:

1767. Povodom pojave osobe koja je uzburkala duhove u Crnoj Gori, vladika Sava Petrović uputio je iz Stanjevića pismo mletačkom predstavniku Antoniju Ranijeriju, uvjeravajući ga da ništa ne zna o čovjeku koji se, nakon što je stigao u Crnu Goru kao travar, počeo predstavljati kao božji izaslanik i ruski car Petar III. „Može li povjerovat Vaše presvijetlo poštovano gospodstvo što ja do dnevi današnjega nijesam se sa tom personom ni viđeo, ni š njom razgovora ima. Niti Vi mogu po pravdi donijet ni pisat ništa o toj personi, toliko jedno, što ga je puk uzeo u ime veliko”, saopštio je vladika, koji će i sam povjerovati da je Šćepan Mali, osoba o kojoj je pisao, zaista ruski car.

1895. na Cetinju je u 30. godini života umro dr Kleant Teodorides, poznati crnogorski ljekar, porijeklom Grk. Njegov otac dr Janko 1876. prebjegao je sa hercegovačkog ratišta u Crnu Goru, i uz pomoć knjaza Nikole, iz Jedrena prebacio svoju porodicu na Cetinje, gdje je on bio upravnik bolnice Danilo Prvi. Kleant se školovao u Kotoru, a Medicinski fakultet završio je u Carigradu. Po završetku studija došao je u bolnicu Danilo Prvi. Bio je začetnik seksologije kod nas, napisao je više članaka iz medicine, zdravstvenog prosvjećivanja naroda, muzičke kritike i sl. Sahranjen je na Cetinju.

1901. u Cerovici - Stijena Piperska rođen je Ivan Milutinović, revolucionar, jedan od najpoznatijih crnogorskih boraca NOR-a. Član rukovodstva KPJ postao je 1938. godine, a zbog revolucionarnih aktivnosti gotovo deceniju bio je u zatvorima. Bio je jedan od glavnih organizatora ustanka, Ostroške skupštine i Skupštine na Tjentištu 1942. godine, član Vrhovnog štaba i Politbiroa CK KPJ i jedan od organizatora narodne vlasti AVNOJ-a. Poginuo je 1944. nadomak oslobođenog Beograda. Proglašen je za narodnog heroja NOR-a i narodnog heroja Albanije.

1903. knjaz Nikola je povodom Skupstine ucitelja u Podgorici uputio telegram podrske i pohvale za njihov prestojeci rad u ucenju djece. „Budite zdravo vi, koji se sa nadom i smjelošću upustiste u plodnu borbu potraživanja lijepoga, u svetu zadaću obrađivanja mladih duša”.

1906. Održani su na osnovu privremenog Zakona o izboru narodnih poslanika za skupštinu Knjaževine, koji je na temelju Ustava iz 1905. donijela vlada Lazara Mijuškovića. Glasanje na ovim, kao i na izborima za Ustavotvornu skupštinu, bilo je javno..

1976. Na novoj pruzi Beograd-Bar počeo je da saobraća i poslovni voz kapaciteta 360 sjedišta u kolima prvog razreda.

2000. umro je Vidoje Žarković, bivši crnogorski i jugoslovenski političar. Rođen je 1927. u Nedajnom pod Durmitorom, a kao 14-godišnjak stupio je u NOR. Poslije rata završio je Gimnaziju, vojne škole i Fakultet političkih nauka. Obavljao je odgovorne poslove u Crnoj Gori, bio je predsjednik Izvršnog vijeća, predsjednik Skupštine Crne Gore, potom potpredsjednik Predsjedništva Jugoslavije i jedan od bliskih saradnika Josipa Broza Tita. Zbog sukoba sa velikosrpskim nacionalizmom 1988. bio je izložen ucjenama i diskreditaciji ali je ostao dosljedan borac za prava Crne Gore i njenog naroda.

U svijetu:

1540. Injasio Lojola osnovao je jezuitski monaški red. Red je imao zadatak da vodi borbu protiv reformacije i svih protivnika katoličke crkve. Imao je čvrstu, gotovo vojničku organizaciju. Papa Pavle III bulom odobrio osnivanje jezuitskog katoličkog reda.

1601. Rođen je Luj 13. francuski kralj. Vladao je od 1610. do 1643. i uz pomoć kardinala Armana Žana Rišeljea zaveo apsolutizam u Francuskoj.

1825. Engleski pronalazač i inžinjer Džordž Stivenson u Darlingtonu je pokrenuo prvu lokomotivu. Na prvoj željezničkoj pruzi u svijetu Darlington – Stokton lokomotiva je vukla prvi voz, ubrzo potom željenički saobraćaj osvojio je svijet.

1854. Na Atlantiku je potonuo prekookeanski parabrod Arktik sa 300 putnika - prva velika nesreća na Atlantskom okeanu.

1862. Rođen južnoafrički general i državnik Luj Bota, jedan od vođa Bura u ratu sa Englezima, prvi premijer Južnoafričke Unije. Premijer Transvala od 1907. do 1910, kad su se burske republike Transval, Natal, Oranž i Kejplend udružile u Uniju.

1891. Umro ruski pisac Ivan Aleksandrovič Gončarov, autor romana "Oblomov", u kom je stvoren jedan od najznačajnijih tipova u svjetskoj književnosti. Oblomovština kasnije postala sinonim za parazitizam i apatiju.

1902. Rođen srpski pisac i pozorišni kritičar Milan Dedinac, sljedbenik francuske avangarde lirike, pripadnik grupe beogradskih modernista, prvi glavni urednik poslijeratne Politike, dramaturg i upravnik Jugoslovenskog dramskog pozorišta.

1917. Umro francuski slikar, grafičar i vajar Edgar Dega. Smatra se jednim od najboljih crtača u likovnoj umjetnosti. Virtuoznost crtanja najbolje iskazao slikajući ljudsko tijelo u pokretu.

1922. Grčki kralj Konstantin I abdicirao zbog vojnog poraza u ratu s Turskom, dvije godine po povratku na prijesto. Kralj postao 1913, prvi put abdicirao 1917, kada je njegova odluka o neutralnosti Grčke u I svjetskom ratu izazvala nezadovoljstvo u zemlji i među zapadnim saveznicima.

1934. rođena je Brižit Bardo, francuska filmska glumica, najveći seks simbol. Nezapamćenu popularnost stekla je otkrivajući ženske čari više nego i jedna glumica ranije.

1939. Poslije trodnevnog neprekidnog bombardovanja, Njemci u II svjetskom ratu savladali 19 dana dug otpor Varšavljana i zauzeli grad.

1940. Njemačka, Italija i Japan u Berlinu potpisali desetogodišnji vojni i ekonomski pakt, poznat kao Osovina Berlin-Rim-Tokio.

1947. U Varšavi osnovan Informacioni biro komunističkih i radničkih partija, Informbiro. Savjetodavno i koordinaciono tijelo devet evropskih komunističkih i radničkih partija osnovano na inicijativu SSSR-a, sjedište mu do proljeća 1948. bilo u Beogradu, potom u Bukureštu.

1961. Sijera Leone je primljena u Ujedinjene nacije kao stoti član.

1962. U Jemenu, u vojnom udaru, pukovnik Abdula al Salal oborio monarhiju i proglasio Jemensku Arapsku Republiku. Zbačen posljednji jemenski imam Mohamed Badr, nedjelju dana pošto je naslijedio umrlog oca, imama Ahmada.

1964. Vorenova komisija poslije desetomjesečne istrage saopštila da je Li Harvi Osvald bio jedini atentator na predsjednika SAD Džona Kenedija, 22. novembra 1963. u Dalasu. Prema nekim kasnijim istraživanjima, Osvald, ubijen dva dana po atentatu, nije bio jedini atentator, a prema nekima nije ni učestvovao u atentatu.

1968. Portugalski diktator Antonio de Oliveira Salazar, koji je 1932. zaveo autoritarni režim u Portugalu, povukao se sa mjesta premijera poslije moždanog udara.

1970. Na inicijativu predsjednika Egipta Gamala Abdela Nasera, kralj Jordana Husein i vođa Palestinskog oslobodilačkog pokreta Jaser Arafat u Kairu potpisali sporazum o okončanju građanskog rata u Jordanu.

1990. Iran i Velika Britanija obnovili diplomatske odnose koje je Teheran prekinuo u martu 1989. zbog knjige "Satanski stihovi" britanskog pisca indijskog porijekla Salmana Ruždija. Odnosi podignuti na ambasadorski nivo 1998, kad su iranske vlasti odustale od smrtne kazne Ruždiju.

1996. Snage fundamentalističkog islamskog pokreta Talibana zauzele Kabul, glavni grad Avganistana, i objesile bivšeg šefa države Nadžibulaha.

1998. Obećavši da će riješiti problem masovne nezaposlenosti, lider njemačkih socijaldemokrata Gerhard Šreder pobijedio Helmuta Kola na izborima i postao novi kancelar Njemačke.

2000. Više desetina hiljada ljudi u centru Beograda i oko pola miliona širom Srbije burno pozdravilo proglašenje izborne pobjede Demokratske opozicije Srbije na izborima 24. septembra i odluku lidera opozicije Vojislava Koštunice da ne prihvati drugi krug predsjedničkih izbora koji su najavili sljedbenici Slobodana Miloševića.

2000. U eksploziji gasa u rudniku uglja u južnoj kineskoj provinciji Guidžu poginulo 118 rudara.

2001. Napadač u policijskoj uniformi upao na sjednicu lokalne skupštine švajcarskog kantona Zug i ubio 13, ranio 15 ljudi, potom izvršio samoubistvo.

2002. Istočni Timor postao 191. članica Ujedinjenih nacija.

2006. Haški tribunal osudio bivšeg predsjednika Skupštine Republike Srpske Momčila Krajišnika na 27 godina zatvora za zločine protiv čovječnosti. Krajišnik oslobođen optužbi za genocid i saučesništvo u genocidu.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

28. septembar

1880. rodjen je princ Petar Petrovic, sin kralja Nikole. Dvanesto dijete, treći i najmlađi sin kralja Nikole i kraljice Milene. Školovao se na Hajdelbergu, a brigu o njemu vodila je sestra Ana, udata za kneza Franca Batenberga. U toku I svjetskog rata komandovao je Lovćenskim odredom. Nosio je titulu Veliki vojvoda Zahumski. Napustio je Crnu Goru 1916. godine, a poslije kapitulacije Crne Gore i odlaska u egzil, držao se podalje od politike, nema ga, kao ni Danila, ni u jednoj ozbiljnijoj političkoj akciji u odbrani Crne Gore.. Živio je lagodno i bezbrižno u mnogim mjestima Italije i Francuske, često pravio račune koje je, potom, plaćala država. Približio se sestriću, kralju Aleksandru Karađorđeviću, koji ga je dovodio u Beograd da bi pokazivao kako njegovu politiku odobrava i jedan Petrović. Ksenija i Vjera su ga zbog toga prezrele, crnogorski emigranti osuđivali, a Petru je bilo najvažnije da osigura apanažu. U braku sa Violetom Vagner nije imao djece. Umro je 7. maja 1933.

1887. Na Četvrtoj međunarodnoj konferenciji Crvenog krsta, održanoj u Karls Rueu, Crnu Goru je kao jednu od država potpisnica Ženevske konvencije predstavljao dr Petar Miljanić, koji je izložio referat na temu: „Duševne bolesti, gluhonijemi, epileptičari i slijepi u Crnoj Gori”. Izuzetan medicinski stručnjak, reformator crnogorske zdravstvene službe, aktivan sekretar organizacije CK Crne Gore (1886–1897), dostojno je zastupao njenu humanitarnu organizaciju na tom i drugim međunarodnim skupovima.

1898. u Niksicu je osnovano prvo pjevacko drustvo Zahumlje. Prvi hor je brojao 24 clana, a horovodja je bio Ilija Zlaticanin - U Nikšiću je osnovano prvo pjevačko društvo, koje je dobilo ime „Zahumlje”. Inicijativa u tom smjeru pokrenuta je iz redova Društva nikšićke čitaonice, Pozorišnog društva i redakcije lista „Nevesinje”, a odlučujuću ulogu u nastanku Društva imala je nikšićka omladina, koja je tražila prostor za zabavu i muzičke aktivnosti. U prvu upravu Društva izabrani su Niko Ivanković, Sinan Lučić, Đoko Čuturica i Rade Pavićević. Prvi hor brojao je 24 člana, a horovođa je bio Ilija Zlatičanin, koji je u Podgorici vodio pjevačko društvo „Branko”. Naporedo sa aktivnošću hora, djelovala je i pozorišna sekcija koja je okupila najmlađu generaciju Pozorišnog društva.

1903. Na Cetinju, u Podgorici i Nikšiću zastupništvo Singerovog društva šivaćih mašina otvorilo je školu za vezivo zlatom, svilom i koncem pomoću mašina. Škola je bila svakome dostupna, a obuka besplatna. Do tada su šivaće mašine korišćene samo za šivenje.

1912. Oslobođeno Bijelo Polje - U grad su, nakon okršaja na njegovim prilazima sa pješadijom tuskog bašibozuka i protjerivanja njihovih ostataka sa artiljerijskih položaja (jer je regularna turska vojska već bila odstupila), ušle trupe Istočnog odreda crnogorske vojske pod komandom Janka Vukotića.

1920. U Đulićima, Andrijevica, rođen pripovjedač, romansijer, dramski pisac i esejist Čedo Vuković. Gimnaziju završio u Peći, književnost studirao u Beogradu. Učesnik narodnooslobodilačke borbe. Bio je član Savjeta Crne Gore, više puta je biran za predsjednika Udruženja književnika Crne Gore. Dobitnik nagrade AVNOJ-a za književnost, Trinaestojulske, Zmajeve, Udruženja književnika Crne Gore. Ima više domaćih odlikovanja i Orden Republike Francuske. Djela su mu prevođenja na više stranih jezika. Najznačajnija djela su: Vitorog, Pripovjetke, Svemoćno oko, Bez redenika, Tim lavlje srce, Mrtvo duboko, Halo nebo, Razvođe, Sudilište, Sinovi sinova, Na bjelinama vremena, Deveta zora, Snovi mikrokozma, Makarije, Izabrana djela za djecu I- II, Sabrana djela I-II.

U svijetu:

48. p.n.e. U Egiptu ubijen Gnej Pompej Veliki, jedan od najvećih rimskih državnika i vojskovođa, koji je 69. prije nove ere ugušio Spartakov ustanak, a 61. osvojio Jerusalim. Rimski Senat izabrao ga za konzula 52, a vlast izgubio poslije poraza od Gaja Julija Cezara u bici kod Farsale, poslije čega se sklonio u Egipat.

551. Rođen Konfučije ( Kung fu Tse), kineski filozof, osnivač konfučijanizma, učenja koje počiva na starim kineskim predanjima.

1066. Normanski vojvoda Vilijam, kasnije engleski kralj Vilijam I Osvajač, iskrcao se s vojskom kod Pevensija u južnoj engleskoj pokrajini Saseks i počeo osvajanje Engleske.

1841. Rođen francuski državnik Žorž Benžamen Klemanso, premijer od 1906. do 1909. i od 1917. do 1920, kada se povukao iz političkog života. U vrijeme Drajfusove afere u svom listu objavio pismo pisca Emila Zole predsjedniku Republike, "Optužujem".

1864. U Londonu je osnovana Prva internacionala - Međunarodno udruženje radnika. Inicirali su je francuski i engleski radnici na mitingu u Londonu, a osnivačkom sastanku prisustvovali su i njemački radnici. Na osnivačkom sastanku izabran je Generalni savjet, a ubrzo potom urađeni su i Statut i Osnivački manifest pod nazivom "Inauguralna adresa i Statut" napisao Karl Marks.

1895. Umro francuski hemičar i biolog Luj Paster, pronalazač vakcina protiv bjesnila, antraksa i "crvenog vjetra". Otkrio i postupak konzerviranja hrane sprječavanjem razmnožavanja bakterija, koji je kasnije nazvan "pasterizacija". Osnivač naučnih grana mikrobiologije i stereohemije. 1888. organizovao institut u Parizu, nazvan po njemu.

1902. Umro francuski pisac Emil Zola, tvorac i najizrazitiji predstavnik naturalističkog romana. Poznat i po otvorenom pismu predsjedniku Francuske, "Optužujem", u kom je otkrio mahinacije vojnih krugova u "Drajfusovoj aferi".

1914. Umro srpski kompozitor i muzički pedagog Stevan Stojanović Mokranjac, član Srpske kraljevske akademije i horovođa Beogradskog pjevačkog društva. Njegovo djelo smatra se najznačajnijom etapom u razvoju srpske nacionalne muzike u XIX vijeku.

1949. Moskva jednostrano otkazala ugovor o prijateljstvu i uzajamnoj pomoći SSSR i Jugoslavije, što su potom učinile i ostale zemlje "socijalističkog lagera", Mađarska 30. septembra, Bugarska i Rumunija 1. i Čehoslovačka 4. oktobra.

1958. U Francuskoj održan referendum na kome je prihvaćen novi Ustav, čime je počelo razdoblje Pete Republike. Novim Ustavom ojačana predsjednička vlast.

1965. Prilikom erupcije vulkana na Filipinima, 56 kilometara južno od Manile, 184 osobe izgubile život.

1966. Umro francuski pisac Andre Breton, teoretičar i osnivač nadrealističkog pokreta. Svoje stavove o psihoanalizi i automatizmu podsvijesti kao osnovi umjetničkog stvaralaštva iznio u Manifestima nadrealizma.

1970. Umro egipatski vojnik i predsjednik Gamal Abdel Naser. Predsjednik bio od 1954. do smrti. Smatra se jednom od najvažnijih osoba novije bliskoistočne istorije. Bio jedan od lidera Pokreta nesvrstanih zemalja.

1989. U izbjeglištvu na Havajima umro bivši filipinski diktator Ferdinand Markos. Predsjednik Filipina postao 1965, kao jedan od najpopularnijih političara, a 1986. na talasu masovnih protesta zbačen sa vlasti, pa izbjegao na Havaje.

1994. U nevremenu u Baltičkom moru u blizini finske obale potonuo feribot "Estonija". U toj najvećoj mirnodopskoj pomorskoj nesreći u Evropi poginulo više od 900 osoba.

1996. U Vučitrnu na Kosovu bačene dvije eksplozivne naprave u krug vojne kasarne, a u selu Rudnik i mjestu Podujevo napadnute policijske stanice. Oružani napadi kosovskih Albanaca na punktove srpske policije učestali u narednim mjesecima, što je početkom 1998. dovelo do otvorenih sukoba.

1998. Poslije dvije nedjelje uličnih nemira i nasilja koji su zaprijetili da će oboriti Vladu silom, albanski premijer Fatos Nano podnio ostavku.

2000. Savezna izborna komisija saopštila konačne rezultate predsjedničkih izbora u Jugoslaviji, prema kojima Slobodan Milošević i Vojislav Koštunica idu u drugi izborni krug. Smatrajući da su rezultati falsifikovani, pristalice DOS počele masovne proteste širom zemlje.

2000. Počeo palestinski ustanak. Neposredan povod bila posjeta tadašnjeg lidera izraelske opozicije svetim mjestima u jerusalimskom starom gradu. U naredne dvije godine poginulo više od 1.000 Palestinaca i više stotina Izraelaca.

2001. Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija ukinuo sankcije Sudanu, uvedene 1996. pošto je ta zemlja odbila da izruči osumnjičene za atentat na egipatskog predsjednika Hosnija Mubaraka, 1995. u Etiopiji. Ukidanje sankcija tražili Egipat i Etiopija.


Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

29. septembar

1818. Petar I je uputio poslanicu Čevljanima i pozvao ih na slogu za opstenarodno dobro. „Ako vi budete među sobom složni i poslušni sve će dobro i lijepo biti i to će vam pohvalu i poštenje donijeti”, saopštio je vladika. „Toga radi vas molim i zakljinjem da svi u slogu i saglasje radite za opšte narodnje dobro”.

1872. odigrala se bitka na Lipovu kod Kolasina u kojoj su mjestani odbranili svoje selo i protjerali tursku vojsku. Zbog nasrtaja osmanske vojske, predvođene Miralaj Sali-begom, na crnogorske porodice u prigraničnom pojasu sa Osmanskim carstvom, došlo je do velikog oružanog sukoba na Lipovu kod Kolašina. Vojska Sali-bega, neobično brojna za sprovođenje operacije protjerivanja crnogorskih porodica sa teritorije koju su Osmanlije smatrali svojom, naišla je na neočekivano snažan otpor lokalnog stanovništva, kojem su u pomoć priskočila obližnja moračka sela. Osmanska vojska je, pretrpjevši poraz, morala napustiti crnogorsku teritoriju.

1895. U Podgorici je otvorena Pješadijska podoficirska škola. Radila je samo godinu, a po završetku nastave pitomci su tri godine služili u stajaćoj vojsci, dok su najuspješniji upućivani u dvogodišnju oficirsku školu nakon koje su dobijali činove.

1908. Knjaz Nikola je na Cetinju sazvao vanrednu Narodnu skupštinu na kojoj je razmatrana aneksija BiH, koja je okarakterisana kao agresija Austrougarske i povreda odluka Berlinskog kongresa. Istaknuto je da Crna Gora više nije obavezna da poštuje član 29 Berlinskog ugovora, kojim je Austrougarskoj dato pravo nadzora nad crnogorskim obalama. Skupština je tražila da se obnove diplomatski odnosi sa Srbijom koji su prekinuti prethodne godine zbog bombaške afere.

1936. umro Lazar Mijuskovic, konzul u Skadru, ministar finansija i inostranih djela, prvi predsjednik ustavne vlade u Crnoj Gori (1906) i prvi predsjednik vlade u egzilu. Rođen je 1867. u Poviji (Pješivci, Nikšić). Poslije gimnnazije, završio je Tehnički fakultet u Parizu. Bio je konzul Kraljevine Crne Gore u Skadru (do 1902), predsjednik Glavne državne kontrole na Cetinju, ministar finansija i ministar spoljnih poslova, član Državnog savjeta i njegov predsjednik. Od 1913. bio je poslanik Crne Gore u Beogradu, gdje je sa Nikolom Pašićem vodio razgovore o stvaranju realne unije, koji su prekinuti izbijanjem rata. Nakon okupacije Crne Gore, sa kraljem Nikolom otišao je u egzil. Na mjestu predsjednika vlade naslijedio ga je (1916) Andrija Radović, poslije čega je otišao u Švajcarsku. Tamo je ostao do 1923, kada se vratio u Kraljevinu SHS. Ostatak života, tokom kojega se nije bavio politikom, proveo je u Dubrovniku i Nikšiću. Životni put završio je u Beogradu.

1961. izasao prvi broj Biltena, jednog od najstarijih informativnih glasila radnika velikih kolektiva u Crnoj Gori (uz list „Industrijski radnik” cetinjskog „Oboda” iz 1956), koji je kasnije prerastao u list „Naša riječ”, glasnik Željezare „Boris Kidrič”.

1989. Iz San Rema u Italiji, uz najviše državne i vojne počasti, ispraćeni su posmrtni ostaci Kralja Nikole I Petrovića Njegoša, njegove supruge, kraljice Milene, i njihove dvije kćeri Ksenije i Vjere.

2000. umro je Vidoje Žarkovic prvoborac i istaknuti političar SFRJ.

U svijetu:

1399. Kralj Ričard II postao prvi engleski monarh koji je abdicirao. Na abdikaciju ga primorali plemići koji su se pobunili protiv njegove apsolutističke vladavine.

1513. Španski istraživač i konkvistador Vasko Balboa otkrio je Tihi okean i nazvao ga Južno more. Sam je bio imenovan za admirala i kralja namjesnika novootkrivenog mora i Paname.

1518. Rođen italijanski slikar Jakopo Tintoreto, jedan od najvećih majstora XVI vijeka, čuven po vještini postizanja izuzetnih svjetlosnih efekata. Imao veliki uticaj na evropsko slikarstvo, posebno na impresioniste.

1758. Rođen engleski admiral Horacio Nelson, jedan od najvećih stratega u istoriji pomorskih ratova. Odnio ključne pobjede nad Napoleonovom flotom, a 1805. nanio katastrofalan poraz udruženoj špansko-francuskoj floti kod Trafalgara.

1854. U Valjevu umro prota Matija Nenadović, vojvoda i jedan od vođa Prvog srpskog ustanka. Bio prvi diplomata obnovljene Srbije i tvorac i prvi predsjednik Praviteljstvujušćeg sovjeta. Njegovi "Memoari" su dragocjeno svjedočanstvo o ljudima i događajima iz tog vremena.

1901. Rođen italijanski nuklearni fizičar Enriko Fermi, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1938. Zaslužan za niz osnovnih otkrića u fizici atomskog jezgra, a 2. decembra 1942. u Čikagu pustio u pogon prvi nuklearni reaktor, što se računa kao početak atomskog doba.

1902. Umro Emil Zola jedan od najznačajnijih francuskih književnika. Najpoznatija djela Trbuh Pariza Jazbina, Nana, Žerminal, Čovjek-zvijer i dr.

1911. Italija objavila rat Turskoj i upala u libijsku provinciju Tripolitaniju.

1918. Bugarska, poslije poraza na Solunskom frontu u I svjetskom ratu, potpisala primirje sa saveznicima.

1913. Rudolf Dizel, njemački inženjer, konstruktor prvog motora sa unutrašnjim sagorijevanjem na principu samopaljenja, nestao u moru, u kanalu Lamanš, prilikom putovanja iz Antverpena u London.

1930. Umro ruski slikar Ilja Jefimovič Rjepin, glavni predstavnik realizma u ruskom slikarstvu. Izvršio veliki uticaj na umjetnike svog vremena i bio uzor sovjetskim socijalističkim realistima.

1936. Rođen Silvio Berluskoni političar i državnik koji je tri puta osvojio mandat premijera Italije.

1938. Velika Britanija, Francuska, Italija i Njemačka potpisale sporazum u Minhenu, kojim je Njemačkoj dozvoljeno da pripoji Sudetsku oblast, dio Čehoslovačke s njemačkom nacionalnom manjinom. Minhenski sporazum smatra se presudnim aktom kojim je Hitleru otvoren put za početak Drugog svjetskog rata.

1940. Rumunija u Drugom svjetskom ratu istupila iz Balkanskog pakta koji je 9. februara 1934. u Atini zaključila s Jugoslavijom, Turskom i Grčkom.

1941. U Babi Jaru kod Kijeva, u masakru nad Jevrejima koji je trajao dva dana, Njemciu II svjetskom ratu pobili 33.771 civila, uključujući žene i djecu.

1943. Američki general Dvajt Ajzenhauer i italijanski maršal Pjetro Badođo potpisali primirje.

1943. Rođen Leh Valensa, prvi predsjednik demokratske Poljske.

1957. U zapadnom Pakistanu poginulo oko 300 ljudi kada je ekspresni voz udario u kompoziciju cistjerni s naftom.

1958. Emitovan prvi zajednički program TV-odašiljača u Beogradu, Zagrebu i Ljubljani.

1967. Međunarodni monetarni fond okupio svojih 106 članica na sastanku u Rio de Žaneiru, gdje je odobrena reforma svjetskog monetarnog sistema.

1970. Potpredsjednik Egipta Anvar el Sadat preuzeo dužnost šefa države poslije smrti Gamala Abdela Nasera, a 5. oktobra formalno postao predsjednik države.

1972. Japan i Kina normalizovali diplomatske odnose.

1976. Rođen Andrej Ševčenko ukrajinski fudbaler i reprezentativac. Profesionalnu karijeru započeo u kijevskom Dinamu gdje je bio do 1999. Tada je potpisao za AC Milan gdje je ostao sve do 2006., kada je potpisao za londonski Čelzi. Međutim, tamo nije mogao da se izbori za mjesto u prvoj postavi, pa se u avgustu 2008. vratio u Milan. Za Evropskog fudbalera godine izabran 2004.

1979. Papa Jovan Pavle II tokom prve papske posete Irskoj uputio apel za mir u Sjevernoj Irskoj pred više od milion ljudi u Dablinu.

1979. Predsjednik Ekvatorijalne Gvineje Fransisko Masijas Nguema, zbačen sa vlasti u avgustu 1979, strijeljan pod optužbom da je kriv za genocid, izdaju, pronevjeru i sistematsko kršenje ljudskih prava.

1987. Umro Henri Ford. Bio je među prvima koji su uveli masovnu proizvodnju, velikom broju ljudi dostupnih, automobila na pokretnoj traci. To ostvarenje nije samo značilo revoluciju industrijske proizvodnje, već je imalo i velik uticaj na modernu kulturu tako da mnogi društveni teoretičari to razdoblje ekonomske i društvene istorije nazivaju "fordizam".

1988. Mirovne snage Ujedinjenih nacija za svoj četrdesetogodišnji rad dobile Nobelovu nagradu za mir.

1993. Jedan od komunističkih veterana i predstavnik tvrde linije evropskih komunista Žorž Marše povukao se, zbog lošeg zdravlja, sa mjesta predsjednika Komunističke partije Francuske, na čijem čelu je bio dvije decenije.

1994. Ministri odbrane članica NATO na sastanku u Sevilji odlučili da NATO pojača vazdušne napade na položaje bosanskih Srba.

1999. Specijalne policijske snage razbile demonstrante u Beogradu kada su pokušali da dođu do rezidencije predsjednika Jugoslavije Slobodana Miloševića.

2000. Pozivu lidera Demokratske opozicije Srbije na građansku neposlušnost i generalni štrajk zbog pokušaja režima da falsifikuje izborne rezultate 24. septembra, prvi se odazvali srednjoškolci u Gornjem Milanovcu i rudari kolubarskog rudnika "Tamnava". U narednim danima talas štrajkova zahvatio cijelu Srbiju, počela blokada magistralnih puteva.

2000. Bivši kanadski premijer Pjer Trido umro u 80. godini. Premijer Kanade od 1968. do 1979. i od 1980. do 1984, Trido poslije prvog izbora za premijera pokrenuo pravu "tridomaniju", koja je političarima donijela, za njih do tada nedostižan, status zvijezda.

2001. Savjet bezbjednosti UN usvojio rezoluciju o borbi protiv terorizma i sprječavanju finansiranja terorista. Rezolucijom predviđeno uvođenje sankcija svakoj zemlji koja ne bude poštovala antiterorističke mjere.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

30. septembar

1687. Tokom vojnih operacija u Morejskom ratu, nakon napada sa više strana mletačke i crnogorske vojske i hajdučkih odreda na Herceg Novi, osmanska posada počela je da napušta svoje do tada jedino uporište u Boki. Učesnicima koji su se istakli u borbama tokom opsade grada Mletački senat dodijelio je novčane nagrade i ordenja. U ovim borbama istakli su se crnogorski i dalmatinski uskoci. Tada počinje masovno doseljenje pravoslavnog stanovništva iz Hercegovine i Crne Gore u grad, a Mlečani su počeli obnovu tvrđava.

1814. U Beču je poslije propasti Napoleonovog carstva sazvan Kongres na kome su Austrija, Rusija, Velika Britanija i Pruska, kasnije im se pridružila i Francuska, izvršile preraspodjelu teritorija. Kongres je završen juna naredne godine potpisivanjem Završnog akta, kojim je Boka Kotorska i dio primorja (Herceg Novi, Risan, Perast, Kotor, Budva, Kastel Lastva (Petrovac), Krivošije, Pobori, Maine, Brajići, zapadne padine Lovćena i Patrovačke gore) pripali Austriji. Ove oblasti ostale su pod austrougarsku vlast do 1918.

1920. umro Mitrofan Ban, potonji mitropolit CPC i reformator crkve u Crnoj Gori. Mitropolit Crnogorske pravoslavne crkve, rođen 15. marta 1841. Na njeno čelo došao je 1884, a za mitropolita hirotonisan 1885. Izvršio je uspješne i velike reforme u sveštenstvu. U njegovo vrijeme ustanovljen je Sinod Crnogorske mitropolije i doneseni Ustav Svetog sinoda, Ustav pravoslavnih konzistorija u Knjaževini Crnoj Gori i Zakon o parohijskom sveštenstvu. Tokom egzila Kralja Nikole, dvije godine nakon Podgoričke skupštine, prihvatio je ujedinjenje autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve sa Beogradskom i Karlovačkom mitropolijom u jedinstvenu Srpsku pravoslavnu crkvu, što je označilo ukidanje samostalne Crnogorske crkve.

1927. rodjen Milorad Milo Djukanovic poznati reditelj i reziser. Nakon II svjetskog rata, tokom koga je učestvovao u NOB-u i bio u internaciji, 1954. diplomirao je na Akademiji za film, pozorište, radio i televiziju u Beogradu. Ostvario je niz zapaženih dokumentarnih, igranih i kratkih igranih filmova i serija: „Muškarci”, „Paja i Jare”, na osnovu serije „Kamiondžije”, „Otpori Krsta Hegedušića”, „Da ne bude kasno”, „Ne diraj u sreću”, „Inspektor”, „Palma među palmama”. Koscenarist je filma i TV serije „13. jul” i koreditelj serije „Ceo život za godinu dana”. Njegovi filmovi odlikuju se blagim humorom i nenaglašenom komikom situacije. Umro je 28. oktobra 1989.

1989. poslije 68 godina egzila, na Cetinje su preneseni posmrtni ostaci posljednjeg kraljevskog crnogorskog para, Nikole Prvog Petrovića Njegoša, njegove supruge, kraljice Milene i njihovih kćerki Ksenije i Vjere, gdje su sahranjene u dvorskoj crkvi na Ćipuru. U Vladinom domu na Cetinju pogrebnim mimohodom oko 60.000 građana odalo im je poštu. A sahrani je prisustvovalo oko 200.000 ljudi, 50-ak velikodostojnika sve tri konfesije, brojni potomci kraljevskog para, delegacije Francuske, Makedonije, Srbije, italijanske provincije Pulja i gradova San Rema i Barija, kao i ambasadori SSSR-a i Grčke te predstavnici ambasada Austrije, Velike Britanije, Njemačke, Italije, Francuske, Belgije, Bugarske i Španije. Ceremoniju je pratila muzika komponovana na stihove Kralja Nikole.

1997. odlukom Vlade Crne Gore, na Cetinju osnovan fakultet dramskih umjetnosti. Izrastao je iz Odsjeka za glumu, koji je djelovao u sastavu Fakulteta likovnih umjetnosti na Cetinju. U okviru fakulteta, smještenog u adaptiranoj zgradi Turskog poslanstva, rade odsjeci za glumu, režiju i produkciju, a planirano je i otvaranje drugih odsjeka.

u svijetu:

1399. Osnivač engleske dinastije Lankaster, Henri Bolingbrok, postao kralj Henri IV, dan pošto je abdicirao Ričard II, prvi monarh u istoriji Engleske koji je napustio prijesto.

1846. Američki zubar Vilijam Morton prvi upotrijebio anesteziju prilikom vađenja zuba.

1876. Rođen je Milan Rakić, srpski pisac, pozorišni kritičar i diplomata. Napisao je pedesetak pjesama i spada u vrh srpske lirike 20. vijeka.

1882. Rođen njemački fizičar Hans Vilhelm Gajger. 1928. izumio napravu za otkrivanje i brojanje naelektrisanih čestica i gama-zraka, "Gajgerov brojač".

1891. U egzilu u Briselu samoubistvo izvršio francuski general Žorž Ernest Bulanže, lider reakcionarnog antiparlamentarnog pokreta "bulanžista" koji je zaprijetio rušenjem Treće Republike.

1897. Iz Beča su u Beograd preneseni zemni ostaci Vuka Stefanovića Karadžića, reformatora srpskog književnog jezika i oca nove srpske književnosti koji od tada počiva kod Saborne crkve. Karadžić je umro 26. januara 1864. godine u Beču.

1941. Počela prva njemačka ofanziva na Moskvu u jednoj od najvećih bitaka Drugog svjetskog rata, okončana u januaru 1942. porazom Njemaca.

1949. Zatvoren berlinski "vazdušni most" uspostavljen poslije sovjetske blokade Zapadnog Berlina krajem juna 1948, tokom kojeg su američki i britanski avioni obavili 277.264 letova i dopremili 2.323.738 tona namirnica.

1955. u automobilskoj nesreći poginuo je Džems Din, američki filmski glumac, tipični predstavnik savremenog shvatanja glume i simbol uznemirene i pobunjene mladosti poslije Drugog svjetskog rata. Pošto je život izgubio u 24. godini ubrzo je nastao mit o njemu. Igrao je u filmovima: Istočno od raja, Buntovnik bez razloga, Div...

1960. u udarnim terminima na kanalu ABC pocelo prikazivanje Porodica Kremenko (The Flintstones) jedna od najuspješnijih američkih animiranih serija.

1962. Bijeli rasisti izazvali nerede u Oksfordu, u američkoj državi Misisipi, kada je, na osnovu odluke federalnog suda, crnac Džejms Meredit upisan na Univerzitet Misisipija, koji su do tada pohađali samo bijelci.

1965. Pripadnici indonežanskog pokreta "30. septembar" oteli šest generala i pokušali da izvrše državni udar. Generali nađeni mrtvi 3. oktobra, a protivudarom na vlast došao general Suharto. Smatra se da je u represalijama protiv komunista i njihovih simpatizera, koje su uslijedile, pobijeno oko pola miliona ljudi.

1966. Bivši britanski protektorat u Africi Becuanalend stekao nezavisnost pod nazivom Republika Bocvana. Prvi predsjednik postao Serece Kama.

1966. Njemački ratni zločinci Albert Šper i Baldur fon Širah izašli iz zatvora "Špandau" u kojem su odslužili kaznu od 20 godina robije. U zatvoru koji je bio napravljen za 600 stanara, ostao samo jedan, a to je bio Rudolf Hes.

1970. Ričard Nikson doputovao u Beograd, u prvu posjetu jednog predsjednika SAD SFRJ.

1980. U simboličnom podsjećanju na biblijska vremena, Izrael uveo valutu šekel, koja je zamijenila funtu.

1985. Umro američki seizmolog Čarls Rihter, po kojem je nazvana skala za mjerenje jačine zemljotresa.

1988. U SSSR penzionisano pet funkcionera, među kojima i predsjednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta Andrej Gromiko.

1990. SSSR normalizovao diplomatske odnose sa Izraelom, prekinute tokom šestodnevnog izraelsko- arapskog rata 1967. i uspostavio pune diplomatske odnose s Južnom Korejom.

1991. Vojnim udarom na Haitiju oboren sa vlasti predsjednik Žan Bertran Aristid.

1992. Pod pokroviteljstvom i u prisustvu kopredsjednika Međunarodne konferencije o Jugoslaviji, predsjednici Jugoslavije i Hrvatske Dobrica Ćosić i Franjo Tuđman potpisali zajedničku deklaraciju kojom su se obavezali na prestanak neprijateljstava i rješavanje spornih pitanja pregovorima.

1992. Moskovska banka distibuirala vaučere za privatizaciju kao dio Vladinih ekonomskih reformi koje bi trebalo da milione Rusa pretvore u kapitaliste.

1993. U seriji jakih zemljotresa u jugozapadnoj Indiji razoreno 36 sela, a poginulo najmanje 22.000 ljudi.

1999. Jedan od najvećih njemačkih književnika XX vijeka Ginter Gras dobio Nobelovu nagradu za književnost.

2000. Uz punu podršku Demokratskoj opoziciji Srbije i novom predsjedniku Jugoslavije Vojislavu Koštunici, svjetska demokratska javnost iščekivala rasplet postizborne krize u Jugoslaviji. Rusija upozorila poraženog Slobodana Miloševića da ne koristi silu radi opstanka na vlasti.


Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

1. oktobar

Danas, 1. oktobra, obilježava se Međunarodni dan starijih, a stručnjaci procjenjuju da će do 2050. broj starijih prvi put premašiti broj mladih u svijetu.

U Crnoj Gori:

1804. otvoren ruski konzulat u Kotoru. Šef konzulata bio je Aleksandar Josifovič Mazurevski, diplomatski predstavnik Rusije u Dubrovniku. Odluku ruskog cara Aleksandra I o otvaranju konzulata saopštio je crnogorskom vladici Petru I, početkom maja iste godine, ruski ministar inostranih poslova Adam Čartoriski. O tome je vladika, poslanicom od 14. jula, izvijestio Crnogorce i Brđane. Uspostavljanje ruskog diplomatskog predstavništva u Kotoru, nakon zahlađenja rusko-crnogorskih odnosa, pozdravljeno je od strane Petra I i crnogorskog Vladikata, uz očekivanja blagonaklonijeg odnosa ruske diplomatije prema Crnoj Gori. Svečanom činu otvaranja prisustvovala je i delegacija crnogorskih narodnih prvaka.

1857. U Vasojevićima je buknuo ustanak protiv turske vlasti. Velike sile su pokušale da posreduju ne bi li suzbili krvoproliće, ali su borbe uzimale maha i osvojene su neke teritorije prema Podgorici, pa je već krajem mjeseca na Cetinju došlo do susreta knjaza Danila i konzula velikih sila. Bilo je to svojevrsno priznanje statusa Crne Gore i njene politike, istovremeno i prilika da se velike sile upoznaju sa potezima crnogorske vlasti prema pograničnim teritorijama, kao i dokaz da tamošnje stanovništvo za gospodara priznaje samo crnogorskog knjaza Danila.

1899. umro Stanko Ivov Radonjic, clan Senata od 1874. zastupnik Crne Gore na mnogim konferencijama.

1900. U Nikšiću su obavljene prve operacije na oku, kao i još nekoliko hirurških intervencija iz oblasti interne medicine. Operacije je obavio dr Božidar Perazić za vrijeme gostovanja na dvoru Kralja Nikole u Nikšiću.

1946. na Cetinju izasao prvi mjesecnik o kulturi i knjizevnosti, Stvaranje. Urednici su bili Mihailo Lalić, Janko Đonović i Mirko Banjević. Sjedište redakcije časopisa preseljeno je 1963. sa Cetinja u Titograd.

1949. Održano je u Nikšiću prvo zvanično prvenstvo Crne Gore u velikom rukometu, preteči današnjeg rukometa. Na prvenstvu su učestvovali klubovi „Budućnost”, „Srednjoškolac” i „Ekonomski tehnikum” iz Titograda, te „Sutjeska” iz Nikšića. Naredno je održano 1950. u Titogradu, nakon čega je uslijedila pauza do uvođenja malog rukometa (1954) i organizacije prvog zvaničnog prvenstva Crne Gore u tom sportu (1955).

1955. Počeo je da radi hotel Onogošt, tada jedini hotel u Nikšiću i jedini hotel "A" kategorije u Crnoj Gori.

1972. U Opatiji je umro Radovan Lalić, pisac, univerzitetski profesor i kulturni radnik. Rođen je u Cecunu 1908. g. školovao se u Titogradu i Prizrenu, u Beogradu je završio književnost, a u Pragu slavistiku. Bio je šef Slavističke katedre na Filološkom fakultetu u Beogradu i redovni profesor ruskog jezika, počasni doktor Beogradskog univerziteta. Jedan je od osnivača Naučnog društva Crne Gore, urednik i saradnik više stručnih i naučnih listova i časopisa, član Redakcije istorije Crne Gore i Redakcije za izdanje cjelokupnih djela Petra II Petrovića Njegoša.

1989. Nakon 68 godina počivanja u tuđini, na Cetinje su iz Sanrema preneseni i u Dvorskoj crkvi na Ćipuru pohranjeni posmrtni ostaci crnogorskog kralja Nikole I Petrovića, kraljice Milene i njihovih kćeri, princeza Ksenije i Vjere. Dočeku posmrtnih ostataka kraljevskog para prisustvovalo je oko 200.000 ljudi. Taj događaj pratilo je 400 domaćih i stranih novinara. Najveći sponzor ceremonije, koja je označila konačno ispunjenje kraljevog amaneta da bude sahranjen u domovini, bio je nikšićki „Monteks” i Ćano Koprivica. Posljednji vladar iz dinastije Petrovića, detronizovan odlukama Podgoričke skupštine 1918, umro je u Francuskoj, 1. marta 1921.

2008. U Beogradu počeli pregovori o regulisanju pitanja dvojnog državljanstva između Crne Gore i Srbije.

2008. Dekan Arhitektonskog fakulteta doc. dr Goran Radović uručio je 25 diploma prvoj generaciji arhitekata koji su studije završili u Crnoj Gori. Četvoro najboljih sa prosjekom iznad devetke - Iva Petković, Jelena Bajić, Ivana Babić i Andrej Mitrović - dobili su od Fakulteta i novčane nagrade. Svečanost povodom promocije inženjera arhitekture upriličena je na Dan Arhitektonskog fakulteta, a među gostima bili su rektor Univerziteta Crne Gore prof. dr Predrag Miranović, dekani fakulteta, profesori, studenti, roditelji... Na isti datum, dvije godine ranije, osnovan Arhitektonski fakultet.

2009. Parlamentarna Skupština Savjeta Evrope konstatovala značajan napredak Crne Gore. Crna Gora nastavlja progresivno da ispunjava obaveze i odvijaju se značajne pozitivne aktivnosti u reformi pravosudnog sistema i borbi protiv korupcije, navodi se u trećem Izvještaju Komiteta ministara Savjeta Evrope. 2009. U Crnoj Gori počinje isključiva primjena novih pozivnih brojeva za gradove, kao i onih za specijalne službe - policiju, hitnu pomoć, vatrogasce i taksi.

U svijetu:

331.pne. Aleksandar Veliki pobijedio Persijance kod Gaugamele.

1684. Umro francuski pisac Pjer Kornej, pjesnik moralne veličine i patriotskog i epskog zanosa, jedan od najznačajnijih predstavnika francuske klasične tragedije.

1754. Rođen Pavle I Petrovič Romanov, ruski car (1796-1801), sin i nasljednik Katarine Velike. Iz straha pred prodorom ideja Francuske revolucije, vladavinu je štitio represijom i terorom. Ubijen 1801. u zavjeri dvorskih oficira.

1898. Car Nikolaj II protjerao Jevreje iz najvećih ruskih gradova.

1904. Rođen američki pijanista ruskog porijekla Vladimir Horovic, jedan od najvećih majstora klavira u istoriji muzike.

1910. Japan izvršio aneksiju Koreje i uključio je u Japansko carstvo.

1918. Predvođeni engleskim pukovnikom Tomasom Edvardom Lorensom, poznatim kao Lorens od Arabije, Arapi, uz pomoć Britanaca u Prvom svjetskom ratu preoteli Damask od Turaka.

1924. Rođen 39. predsjednik SAD Džimi Karter.

1928. U SSSR-u proglašena Prva petoljetka, petogodišnji plan razvoja industrije i nastavak kolektivizacije poljoprivrede.

1936. Francisko Franko postao predsjednik nacionalisticke vlade u Španiji.

1938. Njemačka armija ušla u Čehoslovačku i okupirala Sudete nakon Minhenskog sporazuma Njemačke sa Velikom Britanijom i Francuskom.

1946. Međunarodni vojni sud u Nirnbergu proglasio krivim 22 lidera nacističke Njemačke za ratne zločine počinjene u Drugom svjetskom ratu. Na smrt osuđeno njih 12, trojica su dobili doživotni zatvor, a ostali zatvorske kazne od 10 do 20 godina.

1949. U Pekingu proglašena Narodna Republika Kina na čelu sa Mao Cedungom. Za prvog premijera i ministra spoljnih poslova postavljen Ču Enlaj.

1960. Kipar stekao nezavisnost.

1979. Zona Panamskog kanala poslije 70 godina kontrole SAD, formalno predata na upravu Panami.

1982. Lider Hrišćansko-demokratske unije Helmut Kol, postao šesti kancelar Zapadne Njemačke.

1988. Umro filmski glumac Pavle Vujisić, koji se proslavio u mnogobrojnim filmovima i televizijskim serijama ("Šešir gospodina Vujića", "Ko to tamo peva", "Maratonci trče počasni krug" "Parče plavog neba").

1988. Mihail Sergejevič Gorbačov postao predsjednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR umjesto Andreja Gromika, koji je prethodnog dana penzionisan. Tvorac političkih i privrednih reformi, Gorbačov bio i posljednji lider Sovjetskog Saveza.

1989. Danska, kao prva zemlja u svijetu, dozvolila brak homoseksualaca.

1991. U ranim jutarnjim satima, pripadnici JNA, potpomognuti rezervistima iz Crne Gore i istočne Hercegovine napali su Dubrovnik, Konavle, Župu i Rijeku Dubrovačku, s kopna, mora i iz vazduha. Dubrovnik je ostao u potpunoj kopnenoj i pomorskoj blokadi i gotovo puna tri mjeseca bio bez vode, struje i telefonskih veza. Tokom opsade, sam grad je gađan sa više hiljada projektila, pri čemu je poginulo 300 branilaca i civila. Teško je oštećeno istorijsko jezgro, a na širem dubrovačkom području spaljeno je i opljačkano 7757 kuća. Više stotina ljudi je ranjeno, 33 hiljade ljudi moralo je napustiti svoje domove, a u srpske i crnogorske logore u Bileći i Morinju odvedeno je 336 osoba.

1996. Savjet bezbjednosti UN ukinuo ekonomske sankcije SRJ uvedene u maju 1992. zbog njene umiješanosti u rat u Bosni.

1997. Policija grubom silom rasturila mirne demonstracije albanskih studenata u Prištini i još pet gradova na Kosovu.

1999. U Beogradu, u 78. godini, umro doajen jugoslovenske operske scene, prvak Opere beogradskog Narodnog pozorišta, Miroslav Čangalović.

1999. Ruske snage ušle u Čečeniju nakon što su tokom avgusta i septembra potukle čečenske islamiste na teritoriji Dagestana.

2000. Širom Srbije nastavljeni protesti građana zbog nepriznavanja pobjede kandidata Demokratske opozicije Srbije Vojislava Koštunice na predsjedničkim izborima u SRJ.

2003. Na parlamentarnim izborima u Ruandi pobijedila partija Patriotski front Ruande, predsjednika Pola Kagame. Prvi višestranački izbori u Ugandi od 1962, kada je zemlja prestala da bude belgijska kolonija.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

2. oktobar

Na današnji dan se obilježava Dan policije.

1809. Petar I je iz Ostroga uputio poslanicu sudijama da moraju suditi po pravdi poručivši im: „Glavari koji hoće suci i upravitelji biti – da imaju biti zakleti, da po mitu i hajteru, oli o kojemu ostalomu nepravednom načinu neće suditi, no po pravici – silnome i nejakome, bogatome i ubogome – kako koji bude zaslužio – jednaki sud i pravdu činiti”.

1813. Pošto je dan ranije pod zidine Herceg Novog stigla britanska korveta pod zapovjedništvom kapetana Hosta da bi ojačala vojni potencijal Šeste antinapoleonovske koalicije u pripremama za posljednji, odlučujući udarac francuskoj armiji na evropskom ratištu, crnogorske trupe pod komandom Sava Markova Petrovića, Vuka Radonjića i Sava Plamenca, izvršile su napad na Herceg Novi i tvrđavu Španjolu. Uz moralni oslonac na britanske snage, poslije dva dana i dvije noći, crnogorska vojska je ovladala tim uporištima, zarobila čitavu francusku posadu, zaplijenila 33 artiljerijska oruđa i znatnu količinu municije. U operacijama protiv Francuza bilo je angažovano oko 7.000 crnogorskih ratnika, raspoređenih u dva odreda, od kojih je prvi, jačine 4.000 ljudi imao zadatak da zauzme Budvu, a drugi Herceg Novi. Njima se, nakon prvih uspješnih akcija pridružio veliki broj lokalnog stanovništva. Nakon Budve oslobođena je, izuzev Kotora, čitava Boka Kotorska. Premda je glavna uloga u oslobađanju Boke svakako pripadala crnogorskoj vojsci čiji je glavni zapovjednik bio vladika Petar I, naklonost britanskih saveznika prema njegovim ratnim planovima bila je očigledna. O tome svjedoči činjenica da je kapetan Host imao namjeru da pomogne vladici u osvajanju Kotora, bombardovanjem grada sa broda kojim je doplovio u zonu blisku Vrmcu i Kotoru.

1831. U cilju modernizacije crnogorske države, jačanja i usavršavanja organa državne vlasti, na opštecrnogorskom zboru održanom na Cetinju, odlučeno je da se formira nova sudsko-upravna vlast i njeni izvršni organi. Iz redova ranijeg Praviteljstva suda crnogorskog i brdskog i Centralnog vijeća izabran je Praviteljstvujušči (upravljajući) senat crnogorski i brdski, poznat u narodu kao Velji sud, koji je u početku činilo 16 glavara na čelu sa Ivanom Vukotićem kao prezidentom i Matijom Petrovićem kao viceprezidentom. Vršio je najvišu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast. Pored Senata, formirane su i dvije službe – Gvardija, neka vrsta policije od 156 članova, kojom su komandovali Stevan Perkov Vukotić i Grujica Lopičić, i perjanička služba od osam članova, koja je predstavljala Njegoševu tjelesnu gardu i stajala na usluzi predsjedniku Senata. Pripadnici Crnogorske garde su za svoj posao dobijali plate, a imali su ne samo vojno-policijska ovlašćenja, već izvjesne sudske kompetencije da obavljaju umir krvi među Crnogorcima, da rješavaju raznorazne sporove, te izriču presude za manje prestupe. Iz nje je krajem 19. vijeka izrasla Crnogorska policija. Danas je 2. oktobar Dan policije. Ovo je treći put da se u Crnoj Gori osniva Gvardija (garda). Prvi put je osnovao Šćepan Mali, a drugi Petar Prvi Petrović. Sada je trebalo da "čuva unutrašnji mir, red i narodnu bezbjednost i da izvršava vladičine i senatske odluke i odluke glavara". Istovremeno, umjesto dotadašnjih knezova, za plemenske glavare postavljeni su kapetani. Ubrzo potom na Cetinju je formiran posebni oružani odred – Perjanici, najprije od 8, a kasnije od 30 perjanika. Oni su imali zadatak da sužavaju vlast plemenskih starješina i izvršavaju smrtne kazne. Imali su značajnu ulogu u uspostavljanju centralne vlasti i države i postojali su do kraja postojanja crnogorske države.

1874. na Osnivackom Kongresu Svjetskog postanskog saveza, primljena je i Crna Gora.

1887. U velikoj gostionici na Cetinju održana je Osnivačka skupština Parabrodarskog društva. Za predsjednika je izabran Gavro Vuković, a u Osnivački odbor izabrani su: Jovan Pavlović - predsjednik, Gavro Vuković, potpredsjednik, Jovo Piper, tajnik i članovi Mitar Plamenac, Slavko Đurković i Savo Petković. Društvo je bilo dioničarsko i registrovano je pod imenom "Knjaževsko crnogorsko povlašćeno parabrodarsko društvo" Sjedište mu je bilo u Baru. Imalo je zadatak da održava redovnu plovidbu između crnogorskih luka u Boki Kotorskoj i luka u Italiji i plovidbu Bojanom i Skadarskim jezerom.

1942. u sukobu sa cetnicima poginuo je narodni heroj Tomas Zizic.

2007. U Šangaju počela 12. specijalna Olimpijada, na kojoj je učestvovalo i četvoro crnogorskih takmičara. Ružica Stajović i Emin Bećaj osvojili bronzane medalje u trkama na 100 metara, a Jadranka Jokić u stonom tenisu. Njih troje, kao i stonoteniser Dušan Terzić štićenici su Centra za obrazovanje i osposobljavanje djece ometene u razvoju "1. jun" u Podgorici.

2009. Najznačajnije crnogorsko državno priznanje u oblasti književnosti, Njegoševa nagrada, dodijeljeno je za knjigu pripovijedaka "Ruže za Nives Koen" književniku Mirku Kovaču.

u svijetu:

1187. Arapski vojskovođa i egipatski sultan Saladin preoteo Jerusalim od hrišćana, što je 1189. godine izazvalo Treći krstaški rat.

1608. Holandski optičar Hans Liperšej prikazao u Hagu prvi teleskop.

1803. Umro američki političar Samjuel Adams, organizator i ideolog borbe sjevernoameričkih kolonija za nezavisnost, jedan od potpisnika Deklaracije o nezavisnosti 1776.

1836. Engleski prirodnjak Čarls Darvin na brodu Bigl uplovio u englesku luku Falmut poslije petogodišnjih istraživanja živog svijeta u Južnoj Americi i na ostrvima u južnom Pacifiku, koja su doprinijela razvoju njegove teorije o evoluciji.

1847. Rođen njemački državnik i feldmaršal Paul fon Hindenburg, načelnik štaba njemačke Vrhovne komande u Prvom svjetskom ratu, od 1925. do smrti, 1934, predsjednik Nemačke. Po njegovoj smrti, lider nacista, kancelar Adolf Hitler, pruzeo apsolutnu vlast.

1851. Rođen francuski maršal Ferdinan Foš, komandant savezničkih armija u završnim operacijama u Prvom svjetskom ratu, koje su dovele do kapitulacije Njemačke. Po završetku rata postao član Francuske akademije i, kao prvi stranac, feldmaršal Velike Britanije.

1869. Rođen indijski nacionalni vođa Mohandas Karamčand Gandi, nazvan Mahatma (velika duša), predvodnik borbe za oslobođenje Indije od britanske kolonijalne vlasti, otac moderne Indije. Najpoznatiji pobornik nenasilja u postizanju političkih ciljeva, stradao u atentatu koji je na njega izvršio jedan hinduistički fanatik u januaru 1948.

1870. Papske države plebiscitom odlučile da se ujedine sa Italijom, prestonica Italije iz Firence premještena u Rim.

1895. U Splitu rođen dirigent i kompozitor Jakov Gotovac. Autor popularne komične opere "Ero s onog svijeta" inspiraciju za svoja djela nalazio prevashodno u folkloru.

1924. Liga naroda usvojila Ženevski protokol za mirno rješavanje međunarodnih sporova.

1935. Italija napala Abisiniju (Etiopija) I, slomivši otpor etiopskih vojnika, okupirala zemlju. Liga naroda osudila agresiju, a 19. oktobra uvela sankcije protiv Italije.

1944. Nakon 63 dana teških borbi, Njemci su ugušili ustanak stanovnika Varšave. Poginulo je oko 250.000 Varšavljana, veliki broj je završio u nacističkim koncentracionim logorima, a grad je gotovo potpuno uništen.

1951. Rodjen Gordon Metju Tomas, poznat kao Sting, engleski muzičar.

1973. Umro finski trkač na duge staze Pavao Nurmi, koji je osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama 1920, 1924. i 1928. Svjetske rekorde obarao 29 puta.

1985. Umro američki filmski glumac Rok Hadson. U dugoj karijeri snimio 63 filma u kojima je uglavnom igrao uloge romantičnih junaka. U posljednjoj godini života veliku pažnju skrenuo je javnim priznanjem da boluje od side.

1990. Nezadovoljni politikom nove hrvatske vlasti, Srbi iz Kninske krajine blokirali željeznički i drumski saobraćaj i time prekinuli sve veze iz Beograda i Zagreba ka jadranskoj obali.

1991. Počeli sukobi hrvatskih snaga i JNA oko Dubrovnika. U narednim danima opustošena okolina grada, a stari grad granatiran i ostao bez struje i vode.

1998. Žan Pol Akajesu, bivši major armije Ruande, optužen za genocid i zločine protiv čovječnosti, osuđen u Hagu na tri doživotne robije.

1999. Kina i Rusija proslavile prvom zajedničkom vojnom vježbom 50. godišnjicu diplomatskih odnosa dvije zemlje.

2000. Tokom postizborne krize u Srbiji, Slobodan Milošević se putem državne televizije obratio naciji i izjavio da mu je savest mirna, a talas nezadovoljstva njegovom višegodišnjom vladavinom širio se zemljom. Generalni štrajk i blokade puteva paralisali Srbiju, štrajkovi i protesti počeli i u državnim medijima, do tada pod Miloševićevom kontrolom.

2003. Južnoafrički pisac Džon Maksvel Kuci dobio Nobelovu nagradu za književnost.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

3. oktobar

1767. U drugom pismu mletačkom predstavniku Antoniju Renijeriju, vladika Sava je, nakon još jednog zbora u Ćeklićima koji je prihvatio Šćepana Malog za gospodara, iznio utisak da je već i on uvjeren kako je osoba koju ranije nije imao priliku da upozna zaista ruski car Petar III. Mada je lično bio ubijeđen da je Petar III zaista mrtav, da bi sasvim otklonio sumnju tim povodom vladika Sava uputio je pismo Obreskovu, ruskom diplomati u Carigradu, tražeći od njega potvrdu odnosno negaciju tvrdnji da se iza imena Šćepana Malog zaista krije ruski car.

1785. prilikom boravka u Rusiji Petar I je saznao za paljenje Cetinjskog manastira - Boraveći u Rusiji u iščekivanju prijema kod carice Katarine II, vladika Petar I je, saznavši za tragične posljedice pohoda Mahmut-paše na Crnu Goru i paljenje Cetinjskog manastira, uputio pismo guvernaduru Radonjiću u kojem je izrazio mišljenje da su razor i pogibija rezultat nesloge crnogorske, te da uzrok izdaje zemlje može biti od prokletoga lakomstva koje, naveo je vladika, „proždire zakon, vjeru, voljnost i slobodu, čast i slavu, otečestvo, roditelje, braću i đecu, i najposlije onoga ko lakomstvo želi”.

1791. u Sarajevu je rođen Simo Milutinović Sarajlija, književnik i istoriograf. U Crnu Goru je došao 1827. da sakuplja narodne pjesme, vladika Petar I Petrović odmah ga je postavio za ličnog sekretara i učitelja Rada Tomova - Petra Drugog Petrovića Njegoša. Od 1831. godine boravio je u Srbiji, ali zbog saradnje sa Ustavobraniteljima, morao je nakratko da bježi da bi kasnije radio kao sekretar Ministarstva prosvjete i član Apelacionog suda. Pisao je pjesme, epove, drame, istorijske spise, i sakupljao je narodne pjesme. Poznate su mu drame Dika crnogorska, i "Tragedija Obilić" i istorijska djela "Istorija Serbije od početka 1813. do kraja 1815. godine" i "Istorija Crne Gore od iskoni do novijega vremena", a vrijedna je i njegova zbirka narodnih pjesama "Pjevanija crnogorska i hercegovačka".

1796. Počela je bitka na Krusima. Do sukoba je došlo kada je Mahmut-paša svojim trupama naredio da pređu na desnu obalu Sitnice i da se kreću ka crnogorskim terenima. U borbama prsa u prsa Turci su počeli da uzmiču naročito nakon pogibije Mahmut-paše. Crnogorci su ih gonili do Morače, ali nijesu iskoristili istorijsku priliku da tada oslobode Zetu i prošire granice.

1863. Ministarski savjet Osmanskog carstva prihvatio je crnogorski zahtjev da osmanske trupe napuste blokhauze (utvrđenja) na putu Spuž–Nikšić. Nakon drugog Omer-pašinog pohoda na Crnu Goru, 1862. nametalo se regulisanje crnogorsko-osmanskih odnosa, pa je knjaz Nikola u Carigrad uputio Đura Matanovića i Jana Vaclika da pregovaraju sa Portom. Tom prilikom njihov zahtjev – da Crna Gora dobije izlaz na more preko pristaništa Spič – nije ni razmatran.

1867. rodjen je Antonio Baldaći, poznati florista i botanicar koji je sa Krstom Pejovicem, pratiocem, proputovao cijelu Crnu Goru - Italijanski botaničar i geograf, jedan od inostranih prirodnjaka koji su najduže i najsvestranije izučavali zemlje Balkanskog poluostrva, posebno Crnu Goru, Albaniju, sjeverozapadnu Grčku i Krit. U Crnu Goru dolazio je najmanje 14 puta i proputovao sve njene krajeve. Bio je lični prijatelj kralja Nikole i brojnih drugih Crnogoraca i Albanaca, o čemu su zabilježeni podaci u njegovim radovima. Na putovanjima po Crnoj Gori pratio ga je Krsto Pejović sa Njeguša. Baldaći je bio član brojnih inostranih akademija i naučnih društava. Bibliografija njegovih radova broji preko 400 jedinica sa temama iz floristike, fitogeografije, geografije, geopolitike, zootehnike, poljoprivrede i dr. Najveći dio njih odnosi se na Crnu Goru, Albaniju i Krit. Objavio je veći broj značajnih priloga o flori Crne Gore. Poslije 1918. aktivno je pomagao crnogorsku emigraciju u Italiji i bio predsjednik Centralnog komiteta za nezavisnost Crne Gore, sa sjedištem u rodnoj Bolonji. Umro je 31. jula 1950.

1880. Crna Gora je pristupila Međunarodnom telegrafskom savezu - najstarijoj međunarodnoj organizaciji koja je osnovana u Parizu 1865. godine.

1929. Crna Gora je dobila naziv Zetska banovina. Ovim je teritorijalna podjela usklađena sa Zakonom o nazivu i podjeli Kraljevine Jugoslavije, koji je donesen odmah nakon uvođenja šestojanuarske diktature. U sastav Banovine ušle su teritorije koje je Crna Gora imala prije 1918: Boka Kotorska, primorski pojas sa Dubrovnikom, Hercegovina do Neretve s Trebinjem, Gackom, Bilećom, Nevesinjem, Stocem i Čapljinom, fočanski srez sa Fočom, Kalinovikom, Novopazarskim krajem sa Prijepoljem, Pribojem i Novom Varoši, zatim Ivanjica, Raška, Novi Pazar i Mitrovica. Banovina je bila podijeljena na 32 sreza i šest sreskih ispostava. Sjedište Zetske banovine bilo je na Cetinju a, izuzimajući Dubrovnik sa okolinom, koji je 1939. godine izašao iz njenog sastava, banovina je ostala sve do aprilskog rata 1941. Za prvog bana Zetske banovine imenovan je general Krsto Smiljanić bivši komandant armijske oblasti, a za komesara oblasti Miljan Radonjić radikal, član bivše Oblasne skupštine Zetske oblasti.

1946. u slovenackom sanatorijumu umro je narodni heroj Velimir Jakic.

U svijetu:

1226. Umro italijanski fratar Đovani Bernardone, poznat kao Franjo Asiški, osnivač rimokatoličkog franjevačkog reda.

1824. Skupština Meksika usvojila ustav, država postala nezavisna federativna republika pod nazivom Sjedinjene Države Meksika.

1866. Mirovnim ugovorom u Beču, kojim je okončan sedmonedjeljni rat Italije i Austrije, Italiji pripali oblast Veneto i grad Venecija.

1888. Rođen njemački novinar Karl fon Osjecki, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1935. Zbog pacifističkog djelovanja nacisti ga 1933. zatvorili u koncentracioni logor, 1938. umro od posljedica mučenja.

1895. Rođen Sergej Aleksandrovič Jesenjin, jedan od najpopularnijih ruskih pjesnika XX vijeka. Njegovo pjesničko djelo i njegov život, koji je okončao samoubistvom u 30. godini, uticali na evropsko pjesništvo.

1897. Rođen francuski pisac Luj Aragon, jedan od osnivača dadaističkog i nadrealističkog pokreta. 1930, poslije učešća na kongresu revolucionarnih pisaca u Harkovu, opredjeljuje se za socijalistički realizam, tokom II svjetskog rata, uz Elijara, najznačajniji pjesnik Pokreta otpora.

1906. Na Radio konferenciji u Berlinu SOS ustanovljen za međunarodni signal za pomoć. Najčešće se tumači kao skraćenica engleskih reči Save Our Souls, Spasite naše duše. Konvecnija stupila na snagu u julu 1908.

1929. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca promijenila naziv u Kraljevina Jugoslavija, državna teritorija podijeljena na devet banovina.

1932. Irak, po isteku britanskog mandata, stekao nezavisnost i postao član Lige naroda.

1938. U Dubrovniku rođena poznata hrvatska pjevačica Tereza Kesovija.

1952. Velika Britanija na ostrvima Monte Belo, pored sjeverozapadne obale Australije, isprobala svoju prvu atomsku bombu.

1968. Predsjednik Perua Fernando Belaunde Teri oboren u vojnom udaru Nacionalne revolucionarne hunte koju je predvodio general Huan Velasko Alvarado. Po dolasku na vlast, vojna hunta nacionalizovala nalazišta nafte i počela sveobuhvatnu agrarnu reformu.

1981. Poslije sedam mjeseci, irski nacionalisti u zatvoru Mejz u Belfastu obustavili štrajk glađu protiv britanskih vlasti. Tokom štrajka umrlo 10 zatvorenika.

1989. U okružnom sudu u Prištini počelo suđenje Azemu Vlasiju i trinaestorici kosovskih Albanaca optuženih za kontrarevolucionarno djelovanje i organizovanje štrajka albanskih rudara u rudniku Stari trg.

1990. Istočna i Zapadna Njemačka se zvanično ponovo ujedinile, poslije 45 godina. Neformalno ujedinjenje počelo 9. novembra 1989, padom Berlinskog zida.

1991. Predsjedništvo SFRJ u nepotpunom sastavu odlučilo da pređe na rad u uslovima neposredne ratne opasnosti, ocijenivši da je građanski rat na pomolu i da su se za takav rad stekli uslovi predviđeni Ustavom. Od tada sjednicama Predsedništva prisustvovali samo članovi iz Srbije, Vojvodine, Kosova i Crne Gore. Predsjedništvo nazvano krnje Predsjedništvo.

1995. Predsjednik bivše jugoslovenske republike Makedonije Kiro Gligorov povrijeđen u atentatu, u eksploziji automobila-bombe u centru Skoplja. Poginuli njegov vozač i prolaznik.

1997. Japanski voz na magnetnim jastucima vozeći 451 kilometar na sat oborio svjetski rekord na eksperimentalnoj željezničkoj dionici zapadno od Tokija.

1999. U saobraćajnoj nesreći na Ibarskoj magistrali kod Lazarevca poginula četiri člana Srpskog pokreta obnove, jedne od tada najjačih opozicionih političkih stranaka u Srbiji. Predsjednik stranke Vuk Drašković, tom prilikom lakše povrijeđen, optužio vlasti za ubistvo i atentat na njega.

1999. Prvi put poslije II svjetskog rata, na parlamentarnim izborima u Austriji nacionalistička Slobodarska partija Jerga Hajdera osvojila drugo mjesto u Parlamentu i dobila mogućnost da učestvuje u formiranju Vlade.

2001. Senat SAD odobrio sporazum o trgovinskoj saradnji s Vijetnamom, koji je toj zemlji obezbijedio normalan trgovinski status i odnose sa SAD.

2003. Pakistan uspješno testirao nuklearni projektil Hatf-III, dometa 290 kilometara.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

4. oktobar

1540. umro sveti Stevan Stijanovic iz Pastrovića. Posljednji paštrovski knez rođen je u Vitovom dolu u Paštrovićima. Krajem XV vijeka napustio je Crnu Goru i otišao u Srem. U istorijskim izvorima javlja se 1527–40. kao pristalica Ferdinanda Habsburga u vrijeme unutrašnjih ugarskih borbi. Bio je u službi ugarskog velikaša Vladislava Morea i jedno vrijeme kastelan Novigrada i Orahovice, a potom upravljao Valpovom. Kao granični zapovjednik, slao je obavještenja o planovima i pokretima Osmanlija. Od Ferdinanda je u dva maha (1527. i 1533) dobio posjede u Slavoniji i Sremu. Ubrzo poslije njegove smrti, monasi iz Šišatovca na Fruškoj Gori prenijeli su njegove mošti u svoj manastir, nakon čega su počeli da šire kult „svetog i pravednog” despota Stefana Štiljanovica, koji je bio rasprostranjen naročito u 18. vijeku. Slikan je kao kralj na freskama, ikonama i bakrorezima iz 17. i 18. vijeka.

1770. Guvernadur Radonjic postavljen za Guvernadura - Na tu funkciju došao je na osnovu predloga Šćepana Malog, prihvaćenog od Opštecrnogorskog zbora na Cetinju. Radonjić, čijoj je porodici bilo priznato nasljedno pravo zadržavanja te titule, naredne godine došao je na čelo Zemaljskog suda, sastavljenog od 12 najuticajnijih crnogorskih glavara.

1879. Pošto nije uspio diplomatskim putem i u skladu sa odlukom Berlinskog kongresa da dobije Plav i Gusinje, knjaz Nikola je pokušao vojnički da riješi problem. Pod komandom vojvode Marka Miljanova oko 4000 crnogorskih vojnika sukobilo se sa nešto više od 2000 plavsko-gusinjskih muslimana i Rugovaca. Crnogorska vojska je protjerana iz sela Velika, a u selu Novšići Albanci su crnogorskoj vojsci nanijeli teške gubitke.

1925. Kongres crnogorskih federalista - Na skupu održanom u Podgorici, stranka je konačno i formalno konstituisana donošenjem programa i statuta i izborom glavnog odbora. U Statutu su detaljno razrađena organizaciona načela stranke koja je tada dobila ime Crnogorska stranka. Za predsjednika je izabran Mirko Mijušković, bivši crnogorski ministar, a za sekretara podgorički advokat Dušan Vučinić. Stranka je postojala od 1919-1945.Temeljni princip programa stranke bilo je načelo ravnopravnosti Crne Gore u jugoslovenskoj državi. Crnogorska(federalistička) stranka se protivila unitarizmu i centralizmu, i zalagala za federalni oblik državnog uređenja. Učestvovala na nekoliko parlamentarnih izbora i imala poslanike u jugoslovenskoj Skupštini, u kojoj je bila bespoštedni kritičar tadašnjeg odnosa režima prema Crnoj Gori. U vremenu uoči 1941. godine biva potisnuta od komunista. Separatističko krilo stranke u julu 41. pokušava ostvariti svoju političku ideju o uspostavljanju nezavisne crnogorske države pozdravljajući ulazak fašističkog okupatora, postavši njegov glavni oslonac u formiranju kvislinške vlasti i organizator Petrovdanskog sabora 12. jula. U oktobru 1943. godine održana je Konferencija stranke na kojoj je objavljen proglas koji reafirmiše načela programa stranke i odbacuje ideju o nezavisnoj državi. Zahvaljujući ovakvom stavu, jedan dio članova stranke prišao je partizanskom pokretu, a dio separatističkog krila stranke bio je likvidiran, dok je jednom broju prvaka tog krila suđeno poslije rata zbog saradnje s okupatorom.

1962. Dvadeset četiri opštine sa tromeđe Crne Gore, Srbije i Bosne i Hercegovine osnovale su Međurepubličku zajednicu za kulturno-prosvjetnu djelatnost sa sjedištem u Pljevljima. Njen osnovni cilj je podsticanje, razvijanje i unapređivanje saradnje između institucija opština i republika u oblasti kulture. U domenu izdavaštva, publikuje časopis „Mostovi”, a u okviru likovnog stvaralaštva organizuje konkurs „Pivo Karamatijević”. Ostvarivala je i međunarodnu kulturnu saradnju, posebno sa institucijama kulture u Bugarskoj i Poljskoj.

2006. Predsjedništvo Demokratske partije socijalista predložilo je da njegov član i ministar pravde Željko Šturanović bude mandatar nove crnogorske vlade.

2008. Školski brod Jadran uplovio u luku u Barseloni, gdje je bio promoter Kongresa Svjetske unije za zaštitu životne sredine, IUCN.

u svijetu:

1209. Njemački kralj Oto IV krunisan za rimsko-njemačkog cara. Tokom naredne tri godine napao Toskanu, Siciliju i južnu Italiju, zbog čega ga je papa Inokentije III ekskomunicirao.

1582. Rimski papa Gregorije XIII uveo je novi kalendar - naredio je da se śutradan umjesto 5-g. piše 15. oktobar. Te godine u Rimu nijesu postojali 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13. i 14. oktobar - jednostavno preskočeni su. Ovim je ispravljena razlika od 10 dana između ovog i Julijanskog kalendara.

1669. Umro je Harmens van Rajn Rembrant, holandski slikar, jedan od najvećih u istoriji slikarstva. Uradio oko 650 uljanih slika, oko 300 gravira i oko 2.500 crteža. Njegove slike prepoznatljive su po dramatičnoj igri svjetlosti i sjenki, psihološkoj pronicljivosti i humanim osjećanjima. Radio je biblijske mitove, portrete i autoportrete.

1830. Belgija postala nezavisna država, izdvojivši se iz Ujedinjenog Kraljevstva Holandije, osnovanog na Bečkom kongresu 1815.

1865. Pruski kancelar Oto fon Bizmark i francuski car Napoleon III u Bijaricu postigli sporazum o tome da Pruska preuzme vrhovno vođstvo u Njemačkoj. Pet godina kasnije izbio francusko-pruski rat u kojem je Napoleon III zarobljen, a u Francuskoj 4. oktobra 1870. ponovo uspostavljena republika.

1918. Boris III postao car Bugarske pošto je njegov otac Ferdinand I abdicirao. 1923. zaveo diktaturu u zemlji, a u Drugom svjetskom ratu bio saveznik nacističke Njemačke.

1933. Rođena srpska istoričarka i političarka Latinka Perović, 1972. godine smijenjena sa funkcija uz optužbu za anarholiberalizam.

1957. Lansiran je prvi sovjetski vještački zemljin satelit "Sputnjik 1". Stoga se ovaj datum smatra početkom kosmičke ere. Narednog mjeseca lansiran je i "Sputnjik 2", prvi satelit sa živim bićem, psom "Lajkom".

1965. Papa Pavle VI postao prvi papa koji je posjetio SAD i koji se obratio narodima svijeta sa govornice UN u Njujorku, pozivajući ih na uspostavljanje trajnog i pravednog mira u svijetu.

1970. Od prekomjerne doze droge umrla američka pjevačica Dženis Džoplin, najpoznatija bijela pjevačica bluza.

1974. Amerikanac Dejvid Kunst postao prvi čovek koji je obišao svijet pešice. Na putovanje dugo 23.250 kilometara krenuo 20. juna 1970.

1977. Ujedinjene nacije proklamovale Opštu deklaraciju o zaštiti životinja, a 4. oktobar proglašen Svjetskim danom zaštite životinja.

1992. Vlada Mozambika i pobunjenici potpisali mirovni sporazum, čime je okončan 16-godišnji građanski rat u toj afričkoj zemlji.

1993. Predsjednik Rusije Boris Jeljcin upotrijebio tenkove da bi zauzeo zgradu Parlamenta u koju su se zabarikadirali poslanici po njegovom raspuštanju 21. septembra. Potpredsjednik Rusije Aleksandar Ruckoj i lideri Parlamenta predali se vojnicima lojalnim Jeljcinu poslije desetočasovnog tenkovskog napada i pogibije najmanje 300 ljudi.

1999. Komandant ustaškog logora u Jasenovcu u Drugom svjetskom ratu Dinko Šakić osuđen u Zagrebu na 20 godina zatvora.

2000. Ustavni sud Jugoslavije poništio predsjedničke izbore održane 24. septembra, na kojima je kandidat opozicije Vojislav Koštunica pobijedio kandidata ljevice i dotadašnjeg predsjednika Slobodana Miloševića. Na poziv Demokratske opozicije Srbije da se zbog toga 5. oktobra okupe na protestu isped Savezne skupštine, građani iz Srbije krenuli prema Beogradu probijajući policijske blokade na putevima.

2001. Ruski avion "Tupoljev 154" koji je iz Izraela letio za Moskvu pao u Crno more pogođen raketom koju je greškom ispalila ukrajinska vojska na vojnoj vježbi. Poginulo 78 putnika i članova posade.



Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

5. oktobar

5. oktobar proslavlja se kao Svjetski dan učitelja, proglašen na prijedlog Generalne konferencije UNESCO-a sa ciljem da se obrazovanje podigne na nivo visoke društvene važnosti i učitelji izvuku iz anonimnosti, tako što će im se dati značaj koji zaslužuju. Utemeljenju Svjetskog dana učitelja prethodilo je donošenje Preporuke o statusu učitelja, koja je usvojena 5. oktobra 1966. u Parizu. Generalni direktor UNESCO-a Frederiko Majer na konferenciji 1992. godine je, između ostaloga, rekao: „Učitelji često osjećaju da su ljudi izgubili poštovanje i obzir prema tako teškoj i zahtjevnoj profesiji, te stoga to smatram da treba obratiti pažnju na važnu ulogu koju učitelji imaju u društvu i priznati profesiju koja to zaslužuje”.

U Crnoj Gori:

1658. Mletačka vlada je naredila da crnogorski iseljenici u Peroju u Istri, koji nijesu imali svoju crkvu, budu potčinjeni upravi grčkog paroha u Puli. Grci sa Kipra u Pulu su doselili nekoliko godina prije Crnogoraca i sagradili crkvu ali i pored zabrane njihovi sveštenici su tajno dolazilu u Peroj i vršili obred sve do 1876. god. kada su Mletačke vlasti to strogo zabranile.

1866. Na Cetinju je sklopljen ugovor o savezu Crne Gore i Srbije. U ime knjaza Nikole potpisao ga je njegov tast, vojvoda Petar Vukotić, a u ime srbijanskog kneza Mihaila, Miloje Lešnjanin. Cilj tajnog ugovora bio je "da u iskrenom sporazumijevanju rade na oslobođenju i ujedinjenju svoga naroda i da urede sva pitanja koja s tim u vezi stoje". Knjaz Nikola se obavezao i da u slučaju uspješnog rata Crnu Goru prisajedini Srbiji i da prizna kneza Mihaila za vladara ujedinjene države. Za uzvrat, u novoj državi knez Mihailo je trebalo da mu garantuje titulu kneza i "materijalno i moralno sjajno položenije Crne Gore". Ugovor nikad nije zaživio.

1899. Rođen Milan P. Gvozdenović - Poznati crnogorski ljekar. Medicinski fakultet završio je u Napulju, gdje je 1927. i odbranio doktorsku disertaciju. Specijalizirao je malariologiju i parazitologiju i neprekidno radio na usavršavanju, tim povodom često boraveći u inostranstvu. Govorio je više stranih jezika. Tokom II svjetskog rata pomagao NOP i učestvovao u njemu. Bio je profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Obavljao je visoke funkcije u crnogorskom zdravstvu i ljekarskim asocijacijama. Tokom bogate naučnoistraživačke djelatnosti objavio je niz stručnih radova, posebno iz domena parazitologije. Umro je 18. januara 1982.

1916. rodjen Miomir Savićevic, nosilac partizanske spomenice i redovni član CANU, istaknuti zdravstveni stručnjak, specijalista neuropsihijatrije, redovni profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu, dugogodišnji potpredsjednik Svjetske federacije za preventivnu i socijalnu medicinu. U predratnom periodu, poslije završene gimnazije, medicinu je studirao u Zagrebu i Beogradu. Početkom 1941. u Vasojevićima je učestvovao u organizovanju ustanka protiv okupatora. Tokom NOR-a je obavljao značajne funkcije u oblasti zdravstva. Bio je počasni i redovni član mnogih inostranih naučnih asocijacija, dugogodišnji direktor Instituta za higijenu, socijalnu medicinu i humanu ekologiju Medicinskog fakulteta u Beogradu i predsjednik prvog Naučnog savjeta za nauku Jugoslavije (1962). Boravio je više puta u poznatim svjetskim medicinskim ustanovama. Autor je i koautor sedam univerzitetskih udžbenika. Objavio je oko 200 naučnih radova. Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i dobitnik ratnih i poratnih, društvenih i stručnih odlikovanja i priznanja. Umro je 17 oktobra 1996. godine.

1997. u CNP je izvedena premijera predstave Princeza Ksenija od Crne Gore. Prvo izvodjenje je bilo u Zetskom Domu na Cetinju.

1997. U naelektrisanoj atmosferi održan prvi krug predsjedničkih izbora u Crnoj Gori. Nakon brojanja glasova, Momir Bulatović ima prednost od nešto više od dvije hiljade glasova u odnosu na Mila Đukanovića. Njegovi simpatizeri proslavljaju prvu pobjedu tako što ulicama crnogorskih gradova kreću kolone automobila, okićene zastavama Srpske radikalne stranke i posterima Momira Bulatovića i Vojislava Šešelja. Sirene automobila, gusle, te kompletna ikonografija podsjećaju na vrijeme kada su Crnogorci dobrovoljci išli u "oslobađanje" Dubrovnika, Mostara, Sarajeva.Mora se održati drugi krug.

2006. Otvorena ambasada SAD-a u Crnoj Gori. Sjedinjene Američke Države su spremne da pomognu Crnoj Gori na njenom putu evropskih i evroatlantskih integracija, rekla je zamjenica pomoćnika američkog državnog sekretara za evropske poslove Rozmari Dikarlo, koja je u Podgorici svečano otvorila američku ambasadu u Crnoj Gori. Ona je podsjetila da ovo nije prva diplomatska misija SAD-a u Crnoj Gori i da je ta zemlja prije ravno 101. godinu otvorila diplomatsku misiju na Cetinju.

2007. Otvoren Zajednički aplikacioni centar, kao veliki korak Crne Gore ka EU i simbol ujedinjene Evrope u Podgorici, poručili evropski zvaničnici. Državljani Crne Gore ubuduće će zahtjeve za izdavanje vize, koja će im omogućiti kretanje u prostoru Šengen zone, podnositi Zajedničkom aplikacionom centru, koji je otvoren u prostorijama slovenačke ambasade. Zajednički aplikacioni centar, u kojem su učesnici Slovenija, Austrija, Mađarska i Poljska, instrument je koji će Crnu Goru približiti EU, kazao je Franko Fratini, potpredsjednik Evropske komisije, pozivajući ostale zemlje EU da se pridruže otvaranju zajedničkih aplikacionih centara.

u svijetu:

1713. Rođen francuski filozof i pisac Deni Didro, predstavnik slobodarskog duha revolucionarne buržoazije XVIII vijeka, jedan od najznačajnijih autora velike francuske "Enciklopedije".

1796. Pod pritiskom Francuske, Španija objavila rat Velikoj Britaniji, koji je završen katastrofalnim porazom francusko-španske flote 1805. u bici kod Trafalgara.

1864. Rođen francuski hemičar i industrijalac Luj Limijer, pionir svjetske kinematografije, koji je s bratom Ogistom izumio postupak snimanja u prirodnim bojama.

1880. Umro francuski kompozitor njemačkog porijekla Žak Ofenbah, koji je izgradio prototip francuske operete i značajno doprinio njenoj popularnosti.

1883. Prvi evropski transkontinentalni ekspresni voz "Orijent-ekspres" krenuo iz Pariza za Istanbul.

1908. Bugarski knez, njemački princ Ferdinand Koburg, proglasio nezavisnost Bugarske od Otomanskog carstva, a sebe carem Ferdinandom I.

1910. Portugalija poslije obaranja kralja Manuela II proglašena republikom pod predsjednikom Žoakimom Teofilom Fernandešom Bragom.

1938. Predsjednik Čehoslovačke Eduard Beneš podnio ostavku i otišao u izbjeglištvo pošto je pod pritiskom Velike Britanije i Francuske prihvatio Minhenski sporazum kojim je Sudetska oblast ustupljena Hitlerovoj Njemačkoj.

1940. Rođena poznata jugoslovenska glumica Milena Dravić.

1954. Velika Britanija, SAD, Jugoslavija i Italija potpisale Londonski sporazum o ukidanju Slobodne zone Trsta i dodjeli zone B i manjeg dijela zone A Jugoslaviji, a većeg dijela zone A s gradom Trstom Italiji.

1964. U Zapadni Berlin kroz tajni tunel ispod Berlinskog zida pobjeglo 57 državljana Istočne Njemačke, što je bilo najveće masovno bjekstvo od izgradnje zida 1961.

1969. BBC emitovao prvu epizodu serije "Leteći cirkus Montija Pajtona", koja je postala kultna emisija širom svijeta.

1983. Lider poljskog pokreta "Solidarnost" Leh Valensa dobio Nobelovu nagradu za mir.

1988. Čileanci se na plebiscitu izjasnili protiv prijedloga da predsjedniku Čilea Augustu Pinočeu bude produžen mandat do 1997.

1989. Nobelova nagrada za mir dodijeljena tibetanskom duhovnom vođi u izbjeglištvu Dalaj lami.

1994. U Švajcarskoj nađena tijela 48 pripadnika sekte "Hram Sunca" koji su izvršili obredno masovno samoubistvo.

1995. Izaslanik SAD za Balkan Ričard Holbruk uspio, poslije dva mjeseca pregovora sa Srbijom i Hrvatskom i liderima zaraćenih strana u Bosni, da postigne sporazum o prekidu vatre, koji je bio uvod u mirovne pregovore u Dejtonu.

2000. Poslije neuspjelih pokušaja policije da suzavcem rastjera na stotine hiljada demonstranata u centru Beograda, koji su protestovali zbog poništavanja predsjedničkih izbora, građani ušli u Saveznu skupštinu, a nešto kasnije i u zgradu Radio-televizije Srbije. Pod pritiskom masa Slobodan Milošević, desetogodišnji neprikosnoveni lider Srbije i na izborima poraženi predsjednik Jugoslavije, sljedećeg dana priznao izborni poraz od kandidata Demokratske opozicije Srbije Vojislava Koštunice.

2001. Umrla Emili Šindler, koja je, sa suprugom Oskarom, pomogla stotinama Jevreja da pobjegnu iz nacističkih koncentracionih logora tokom Drugog svjetskog rata.

2003. Na predsjedničkim izborima u Čečeniji pobijedio proruski kandidat Ahmed Kadirov. U maju 2004. poginuo u eksploziji na stadionu u Groznom, tokom svečanog obilježavanja Dana pobjede nad fašizmom, 9. maja.

2004. Umro Moris Vilkins, britanski naučnik i nobelovac, jedan od tri naučnika koji su otkrili strukturu DNK. Nobelovu nagradu za medicinu dobio 1962, s Fransisom Krikom i Džejmsom Votsonom.

2005. U naletu uragana Sten, koji je izavao blatno klizište u planinskom delu Gvatemale, gdje žive potomci Maja, poginulo je oko 2000 ljudi.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

6. oktobar

1042. Pobjeda za nezavisnost - Na Tuđemilskom polju kod Bara odigrala se bitka u kojoj je dukljanska vojska pod vođstvom kneza Vojislava, rodonačelnika prve crnogorske dinastije Vojislavljevića, porazila vizantijsku vojsku. Pobjeda je, kako u Barskom ljetopisu stoji, izvojevana ratnim lukavstvom, kojim je brojnija vizantijska vojska, okružena nevelikim brojem Vojislavljeve vojske, zaplašena i potučena. To je bio drugi, tada uspješan pokušaj oslobađanja Duklje od prevlasti Vizantije nakon 1035, kada je Vojislav u prvoj pobuni doživio poraz. Nakon te pobjede, Vizantija je Duklji, prvoj od južnoslovenskih kneževina, priznala nezavisnost, što je predstavljalo i prvo međunarodno priznanje države čiju će vrhovnu vlast prihvatiti Raška, Hum i Bosna, sve do njenog pada pod Nemanjiće.

1853. U selu Oraovcu - Kuči, rođen je Tomo Oraovac, učitelj, književnik i narodnjak. Pripadao je prvoj generaciji Cetinjske bogoslovsko učiteljske škole, Zalagao se za ukidanje tjelesnih kazni u školama. Osamdesetih godina XIX vijeka, zajedno sa Markom Miljanovim, Šakom Petrovićem, Lakićem Vojvodićem, Lazarom Sočicom, Ristom Boškovićem i Bajom Bracanovićem zalagao se za ustavne slobode i parlamentarizam u Crnoj Gori, zbog čega se sukobio sa režimom i morao da seli u Srbiju. I tamo je imao problema, a u Kraljevini SHS bio je ministar finansija i zalagao se za poboljšanje ekonomskih prilika u Crnoj Gori. Bio je odlikovan Danilovim ordenom četvrtog stepena, Medaljom za hrabrost i ruskim Ordenom Svetoga Stanislava.

1890. Ministarstvo unutrašnjih djela Knjaževine Crne Gore po nalogu dr Petra Miljanića, donijelo je "Naredbu o pekarnicama i javnoj prodaji hljeba". Tekst naredbe dostavljen je svim kapetanima, koji su morali da ih istaknu na svim pekarama u varošima Crne Gore.

1891. Na Cetinju pusten u upotrebu vodovod, čime je prijestonica Knjaževine Crne Gore riješila problem kvalitetnog snabdijevanja vodom. Gradnja vodovoda počela je u junu 1890. godine. Projekat za taj objekat uradio je inženjer Štivic, slovenački stručnjak za hidrologiju. Troškovi gradnje bili su planirani na oko 80 hiljada fiorina, a čitav posao odvijao se u sklopu javnih radova. Voda je dovedena sa izvorišta Obzovice, udaljenog 10 km, a materijal za gradnju dobavljen iz Trsta. Gradnju vodovoda pomogla je knjeginja Milica, kći knjaza Nikole, u čiju je čast na cetinjskom pazaru postavljena česma.

1909. rodjen Janko Djonovic - Pjesnik, pripovijedač, putopisac. Nakon završetka studija na Pravnom fakultetu u Beogradu posvetio se novinarstvu i književnosti. Učestvovao je aktivno u predratnom ljevičarskom pokretu. Period tokom II svjetskog rata proveo je u koncentracionim logorima u Albaniji, Italiji i Njemačkoj. Poslije rata bio je urednik časopisa „Stvaranje”. Bio je pjesnik socijalnog bunta, neposredan i spontan. U poemi „Crnci i Crnogorci” dao je upečatljivu sliku života crnogorskih pečalbara. U njegovoj prozi preovlađuju poetski motivi, uz primjese humora. Za redovnog člana Naučnog društva Crne Gore (kasnije Crnogorske akademije nauka i umjetnosti) izabran je 6. marta 1973. Umro 4. juna 1991.

1996. u Podgorici osnovana Matica Muslimanska Crne Gore - Prva institucija za nauku, kulturu, istoriju, književnost, umjetnost, društvena, ekonomsko-socijalna, ljudska i nacionalna pitanja muslimanskog naroda u Crnoj Gori formirana je u Podgorici. Za prvog predsjednika izabran je dr Avdul Kurpejović, za potpredsjednika advokat Jusuf Bibezić a za generalnog sekretara profesor Behudin – Butko Halilbegović. Osnovni ciljevi Matice jesu izučavanje porijekla, istorije, kulture, običaja, tradicije, istorijskog evolutivnog procesa, narodnosnog oformljenja, očuvanje, zaštita i unapređenje kulturnog i nacionalnog identiteta muslimana i izgradnja Crne Gore kao multietničke civilizovane i demokratske države.

2009. Spoljnopolitički odbor Evropskog parlamenta podržao je, u Briselu, predlog Evropske komisije da se od 1. januara ukinu vize za državljane Crne Gore, Srbije i Makedonije.

u svijetu:

1014. Umro car Samuilo, koji je 976. digao ustanak protiv Vizantije i osnovao Makedonsko carstvo. Carstvo propalo 1014, poslije teškog poraza od vizantijskog cara Vasilija II u bici kod Belasice. Prema predanju, umro od srčanog udara kada je vidio svojih 14.000 vojnika koji su bili zarobljeni, a potom po naređenju Vasilija II oslijepljeni i pušteni.

1737. Na poluostrvu Kamčatki talasi izazvani vuklanima na dnu mora dostigli su visinu od 70 metara - najvišu u istoriji. Poluostrvo ima 160 vulkana od čega 28 aktivnih.

1846. Rođen američki inženjer Džordž Vestinghaus, izumitelj vazdušne kočnice za lokomotive i tramvaje, osnivač "Vestinghaus ilektrik korporejšn".

1887. Rođen francuski arhitekta i teoretičar švajcarskog porijekla Šarl Eduar Žanre, poznat kao L'Korbizje, jedan od najvećih arhitekata XX vijeka, koji je korišćenjem armiranog betona, stakla i gvožđa radikalno promijenio tradicionalni način gradnje.

1903. Rođen irski fizičar Ernest Tomas Sinton Volton, jedan od pionira nuklearne fizike, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1951. S Džonom Daglasom Kokroftom, s kojim je podijelio Nobelovu nagradu, 1929. razvio prvi atomski akcelerator.

1908. Austrougarska anektirala Bosnu i Hercegovinu što je izazvalo duboku krizu u odnosima evropskih sila. Da bi izbjegle rat, vodeće evropske zemlje priznale su aneksiju u martu 1909, a pod pritiskom evropskih sila aneksiju je priznala i kraljevina Srbija.

1914. Rođen norveški etnolog i istraživač Tor Hejerdal. 1947. predvodio šestočlanu ekspediciju "Kon-Tiki", koja je splavom preplovila oko 9.000 kilometara između Perua i pacifičkog ostrva Tuamotu, blizu Tahitija, da bi dokazao da su drevni narodi mogli da plove iz Južne Amerike do polinežanskih ostrva.

1927. Premijerom filma "Pjevač džeza" u Njujorku, s tada vrlo popularnim pjevačem Alom Džonsonom u glavnoj ulozi, počela era zvučnog filma.

1930. Rođen sirijski državnik i general Hafez al Asad, koji je na vlast došao u novembru 1970. udarom vojnog krila Arapske socijalističke partije BAAS. Predsjednik Sirije bio od 1971. do juna 2000, kada je umro u svom kabinetu.

1937. Rođen slovenački i jugoslovenski košarkaš Ivo Daneu.

1958. Američka nuklearna podmornica "Sivulf" izronila na površinu kod obale Nove Engleske poslije dva mjeseca u morskim dubinama, što je bio svjetski rekord u ostajanju pod morem.

1973. Napadom Egipta i Sirije na izraelske položaje na istočnoj obali Sueca i na Golanskoj visoravni počeo četvrti vojni sukob Izraela i Arapa, okončan 22. oktobra rezolucijom Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija o prekidu vatre.

1976. Vojna hunta na Tajlandu srušila vladu Senija Pramođa, a vojska na univerzitetu u Bangkoku masakrirala veliki broj studenata-ljevičara.

1981. Umro Anvar el Sadat, predsjednik Egipta koji je sa Izraelom, u Kemp Dejvidu, potpisao sporazum i zbog toga podijelio Nobelovu nagradu za mir sa izraelskim predsjednikom Beginom. Zbog toga su ga ubili vojnici egipatske vojske.

1988. Pod pritiskom demonstracija, tokom kojih je Slobodan Milošević učvršćivao svoju vlast u Srbiji, rukovodstvo Vojvodine podnijelo ostavke. Tokom protesta, demonstranti na funkcionere koji su pokušali da im se obrate bacali jogurt, zbog čega je taj događaj kasnije nazvan "jogurt revolucija".

1989. Umrla je američka filmska glumica Bet Dejvis (Bette Davis), dobitnica dva Oskara za filmove "Opasna" i "Džezabel", a proslavila se i filmovima "Sve o Evi", "Male lisice" , "Šta se dogodilo sa Bebi Džejn"...

1990. Umrla je Marija Draženović-Đorđević, prva žena-ratni pilot u Jugoslaviji koja je u sastavu 113. lovačkog puka učestvovala u Drugom svjetskom ratu u borbama na Sremskom frontu 1945. Letački ispit je položila 1939. kada je imala 15 godina.

1991. Indonežanski vojni avion u Džakarti udario u zgradu Vlade. Poginule 102 osobe, a povređeno više od 5.000.

1998. Pod pritiskom međunarodne zajednice i prijetnjama vazdušnim udarima NATO, počelo povlačenje srpskih snaga bezbjednosti sa Kosova prema centralnoj Srbiji.

2000. Pod pritiskom međunarodne zajednice i stotina hiljada građana koji su prethodnih dana protestovali u Beogradu i gradovima širom Srbije zbog pokušaja vlasti da falsifikuju izborne rezultate, predsjednik Jugoslavije Slobodan Milošević priznao, posredstvom državne televizije, izborni poraz i čestitao pobjedu novom šefu države Vojislavu Koštunici. Pobjedu Koštunice potvrdio Ustavni sud.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

7. oktobar

Danas se obilježava Dan vojske Crne Gore, uzet kao istorijsko podsjećanje na 7. oktobar 1042. Pobjedom nad vizantijskom vojskom na Tuđemilu, knez Vojislav zbacuje vrhovnu vizantijsku vlast i postaje samostalni gospodar Duklje za koju se, od toga događaja, upotrebljava i ime Zeta. Pobjeda na Tuđemilskom polju dovela je do vizantijskog priznanja državnog suvereniteta i nezavisnosti Duklje. Ta društvena i državna zajednica koja je obuhvatila širi basen Skadarskog jezera, bila je teritorijalna osnova i svih kasnijih faza državno-političkog organizovanja Crnogoraca.

1434. U Kotorskim arhivima se prvi put pominje Crmnica - U izvorima IAK sreće se u dokumentu u kome stoji kako se „Hlapac, bivši kotorski carinik vojvode Sandalja, obavezuje pred sudom da će platiti Ivanu Bakojevu Kotoraninu novac za sljedeće Crmničane: Radina Medonjića, Branila Bogišića, Bojeslava Kučinića, Radonju Tupadžića, Stanca Prvjenovića i Radomana Gradislavljevića”.

1452. Iz zatočeništva na dvoru Stjepana Vukčića Kosače upućen je u Veneciju Ivan Crnojević, sin Stefana Crnojevića, a odatle uz bogate darove u Gornju Zetu. To je bio jedan od glavnih razloga zbog kojih je Stefan Crnojević stao uz Veneciju, nakon što je pobijedio vojsku srpskog despota Đurađa Brankovića.

1571. Tokom Kiparskog rata (1570–73), u blizini Lepanta, grada na sjevernoj obali Korintskog zaliva, odigrala se velika pomorska bitka u kojoj je združena flota „Lepantske lige” (rimski papa, Austrija, Venecija) pod komandom Don Huana od Austrije potukla osmansku flotu. U toj bici učestvovala je i kotorska galija „Sv. Tripun Kotorski” pod komandom „supracomesa” Jeronima Bisanti. Nalazila se na desnom krilu, 57. po redu u sastavu jedinica admirala Barbariga. Iako opkoljena sa četiri osmanske galije, neprijatelj je nije mogao osvojiti dok je na njoj bio živ i jedan borac.

1841. rođen je Nikola I Petrović, knjaz i kralj Crne Gore, sin vojvode Mirka, starijeg brata knjaza Danila. Osnovnu školu učio je u Trstu, a školovao se na Liceju Luja Velikog u Parizu. Punih 58 godina (1860. do 1918. ) bio je na crnogorskom prijestolu. Bio je veliki vojskovođa i komandant. Crnu Goru je dvostruko uvećao, postala je nezavisna i međunarodno priznata. Poslije Berlinskog kongresa, dobijanjem gradova Nikšić, Podgorica, Kolašin, Spuž, Žabljak, Bar, Plav i Gusinje, Crna Gora je krenula putem razvoja poljoprivrede, trgovine i zanatstva. Istovremeno razvijano je i državno ustrojstvo; osnovana su ministarstva, Veliki sud, 1905. god. donesen je prvi Ustav, organizovani su prvi izbori za narodnu skupštinu i crnogorski narod je prerastao u naciju. Pisao je drame, epske i lirske pjesme, memoare i dnevnik. Umro je u emigraciji, u Francuskoj, 1. marta 1921. godine. Njegovi posmrtni ostaci kao i ostaci, kraljice Milene i njihovih kćeri Ksenije i Vjere, preneseni su iz San Rema u Crnu Goru 1989. godine.

1874. Podgorički pokolj - Neposredan povod za obračun podgoričkih muslimana sa Crnogorcima na podgoričkom pazaru bilo je ubistvo podgoričkog zabita Jusuf-bega Krnjića (Jusa Mučina) koje je tog dana, po nagovoru svog rođaka, vojvode Marka Miljanova, počinio Pero Ivanov Popović. Premda je većina muslimanskog stanovništva pružila utočište Crnogorcima koji su bili meta odmazde, komandant carskih trupa smještenih u Podgorici nije učinio ništa da bi zaštitio nedužne crnogorske žitelje. Ubijeno je 17 Crnogoraca. Taj događaj, o kome su odmah obaviještene velike evropske sile, zaoštrio je odnose između Crne Gore i Osmanskog carstva. U intersu evropskog mira i sigurnosti, na Portu je izvršen pritisak međunarodne javnosti i evropske diplomatije, kako bi prihvatila uslove koje je postavio crnogorski knjaz Nikola u cilju otvaranja krivične istrage i pokretanja sudskog procesa protiv vinovnika događaja. Tim povodom formirana je crnogorsko-osmanska komisija, a krajem iste godine, pet osoba okrivljenih za učešće u pokolju, osuđeno je na smrt.

1894. U Podgorici je rođen Risto Stijović, vajar. Umjetničku školu je počeo u Beogradu u klasi Đorđa Jovanovića. Učestvovao je u Prvom svjetskom ratu, stigao na Krf, potom u Marselj, gdje je nastavio umjetničku školu, a u Parizu je definitivno završio studije. Radio je uglavnom spomenike, portrete u bronzi, veći broj ženskih aktova i figura u plemenitom drvetu, bronzi i mermeru. Umro je 1974. godine.

1897. Rodjen je Ivo Horvat, poznati hrvatski botanicar, koji je izucavao botanicke vrste Durmitora i Orjena. Ucitelj naseg poznatog botanicara Vilotija Blecica.

1914. Rođen je Mihailo Lalić, književnik, jedan od najpoznatijih proznih pisaca Crne Gore, a bavio se i novinarstvom. Poznata njegova djela su romani: Svadba, Zlo proljeće, Hajka, Lelejska gora, Pramen tame, Ratna sreća, Zatočenici, Dokle gora zazeleni, i pripovijetke Prvi snijeg, Na mjesečini, Gosti, Posljednje doba. U svojim djelima prikazivao je trijumf etike nad izdajom, strahote rata na surovom terenu, a u najnovijim djelima zalazio je dublje u istoriju Crne Gore i sačinio sagu o njoj i njenom nacionu. Napisao je i scenario za film Svadba 1973. godine, koji je režirao Radomir Bajo Šaranović. Urađena je i ekranizacija njegove Lelejske gore. Prvi je dobitnik Njegoševe nagrade 1963. godine upravo za Lelejsku goru. Dobitnik je i NIN-ove nagrade 1973. za Ratnu sreću. Karakteristično za Mihaila Lalića je da je svoje romane prerađivao kada nije bio zadovoljan. Umro je 30. decembra 1992. godine.

1945. U Nikšiću je odigrana prva medjunarodna utakmica između FK „Sutjeska” i ekipe fudbalera italijanske divizije „Garibaldina”, čija je baza bila u Dubrovniku. Susret je završen pobjedom Sutjeske 1:0, a strijelac je bio Milivoje – Musa Bakoč. Revanš je odigran nedjelju dana kasnije u Dubrovniku.

2007. U Kasarni "Milovan Šaranović" u Danilovgradu održana centralna svečanost povodom 7. oktobra, Dana Vojske Crne Gore koji je obilježen prvi put nakon sticanja nezavisnosti.

U svijetu:

1571. Španska i mletačka mornarica kod Lepanta u jugozapadnoj Grčkoj porazile tursku flotu. U najvećoj pomorskoj bici poslije bitke kod Akcijuma 31. p.n.e. poginulo oko 25.000 turskih vojnika i potopljeno 80 turskih brodova. To je bila i posljednja velika bitka sa brodovima na vesla.

1806. Ralf Vedživud u Londonu patentirao indigo.

1849. Umro američki pisac Edgar Alan Po. Za života gotovo nepoznat, postao jedan od najuticajnijih pjesnika kada su vrijednost njegovog djela otkrili francuski pjesnici Bodler, Malarme i Valeri. U spisu "Filozofija kompozicije" analizirao nastanak svoje najčuvenije poeme "Gavran".

1885. Rođen danski atomski fizičar Nils Henrik David Bor, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1922. za istraživanja strukture atoma.

1908. Po oslobađanju od turske vlasti, Krit se ujedinio s Grčkom. Grčka 1912. anektirala to ostrvo, a Londonskim ugovorom 1913. aneksija međunarodno priznata.

1919. Osnovana holandska avio-kompanija KLM, najstariji postojeći avio-prevoznik u svijetu.

1931. Rođen južnoafrički nadbiskup Dezmond Tutu, borac protiv aparthejda, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1984. prvi crnac nadbiskup u Južnoj Africi.

1949. Na području sovjetske okupacione zone proglašena Njemačka Demokratska Republika, s predsjednikom Vilhelmom Pikom i premijerom Otom Grotevolom. Dvije njemačke države ujedinile se 3. oktobra 1990.

1959. Umro američki operski pjevač i filmski glumac italijanskog porijekla Mario Lanca.

1959. Sovjetski vasionski brod "Luna 3" prvi fotografisao tamnu stranu Mjeseca.

1981. Potpredsjednik Egipta Hosni Mubarak postao šef države poslije ubistva Anvara el Sadata 6. oktobra.

1985. Palestinski gerilci u Mediteranu oteli italijanski putnički brod "Akile Lauro" sa oko 440 ljudi i zaprijetili da će ga eksplozijom uništiti ukoliko Izrael ne oslobodi iz zatvora 50 Palestinaca.

1992. Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija usvojio rezoluciju o formiranju međunarodne komisije eksperata za ispitivanje ratnih zločina na prostoru SFRJ i saopštio da je zabrinut zbog informacija o masovnom ubijanju i etničkom čisćenju.

1996. Istražioci Međunarodnog suda za ratne zločine, na prostoru SFRJ iz masovne grobnice u "Ovčari", kraj Vukovara, ekshumirali 200 tijela.

1997. Oko 30.000 muzičara, umjetnika, radničkih lidera i političara iz cijelog svijeta stiglo u Boliviju na komemorativni skup povodom 30. godišnjice smrti Ernesta Če Gevare.

2000. U Beogradu konstituisana Skupština Jugoslavije. Vojislav Koštunica položio predsjedničku zakletvu. U narednim danima novi predsjednik primio mnoge državnike, a Jugoslavija, poslije desetogodišnje izolacije, otvorila proces pomirenja sa svijetom.

2000. Slovenački skijaš Davo Karničar postao prvi čovek koji je uspio da se na skijama spusti sa 8.848 metara visokog Mont Everesta.

2001. SAD i Velika Britanija počeli vazdušne napade na Avganistan zbog odbijanja avganistanskih vlasti da izruče Osamu bin Ladena.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

8. oktobar

1814. Kapitulirale francuske trupe u Boki Kotorskoj, ali Petar I Petrović nije mogao da je zadrži.

1862. Na intervenciju Rusije završen je crnogorsko turski rat koji je započeo u aprilu, kao pomoć Crne Gore hercegovačkim ustanicima. Turci su napali Crnu Goru sa oko 55 hiljada vojnika, a crnogorska vojska je tada imala svega 15 hiljada vojnika.

1892. Umro Mitar Ivelić - Književnik, prvi crnogorski leksikograf i autor prvog crnogorskog udžbenika iz geografije. Rođen je 1865. u Risnu. Nakon školovanja, iz političkih razloga napustio je Boku kotorsku koja je tada bila pod Austrougarskom i došao u slobodnu Crnu Goru, gdje je ubrzo stao u red prvih prosvjetnih i kulturnih radnika. Premda njegovo književno djelo nije obimno, jer je umro veoma mlad, svakako zavređuje pažnju istraživača crnogorske kulturne prošlosti.

1912. Poginuo poznati bjelopavlićki junak Blažo Bošković, brigadir crnogorske vojske, perjanik, perjanički kapetan i komandant Bjelopavlićke brigade i Druge divizije. Rođen je 1860. u Orjoj Luci kod Danilovgrada. Već kao šesnaestogodišnjak, bio je dobrovoljac u Crnogorsko-osmanskom ratu 1876–78. Pred Prvi balkanski rat postavljen je za komandanta Zetskog odreda za operacije oko Skadra, ali je ubrzo poslije njega na to mjesto postavljen prijestolonasljednik Danilo. Život je izgubio početkom Prvog balkanskog rata, komandujući glavnom kolonom koja je imala cilj da osvoji glavni dio turskih položaja kod Dečića (Fundina). Način na koji je poginuo nije razjašnjen, mada ima pretpostavki da je izvršio samoubistvo zbog toga što njegova kolona nije blagovremeno mogla izvršiti ratni zadatak.

1912. Crna Gora objavila rat Turskoj i istog dana napala položaje Turaka kod Skadra, čime je počeo Prvi balkanski rat. Poslije krvavih borbi - u kojima su gubici zaraćenih strana dostigli bezmalo 300.000 ljudi - Srbija, Crna Gora, Grčka i Bugarska su u maju 1913. srušile tursku vlast na Balkanu i protjerale Turke iz Evrope.

1918. Pukovnik srpske vojske Dragutin Milutinović notirao je u svojim ratnim zabilješkama da ga je, kao komandanta srpskih Skadarskih trupa, preimenovanih pred odlazak u Crnu Goru u Jadranske trupe, primio regent Aleksandar Karađorđević, rekavši mu: „Vama je osiguran đeneralski čin, jer ste ga i ranije zaslužili. Pri radu u Crnoj Gori nemojte biti meka srca. Kralju Nikoli treba zabraniti dolazak po svaku cijenu, pa makar upotrijebili i krajnja sredstva”. Sličnim riječima Milutinoviću se obratio i vojvoda Mišić, saopštivši da mu je u Crnoj Gori dozvoljena upotreba svih sredstava.

1945. Rođen je Radomir Ilić, redovni profesor u Ljubljani i Mariboru, gostujući profor na Kilu, Trstu, Stokholmu i prvi Crnogorac koji je boravio na Antarktiku.

1990. osnovano Udruzenje profesionalnih novinara Crne Gore. Prvi predsjednik udruzenja bio je Dragoljub Vukovic.

1991. Umro Savo Brković, narodni heroj, pisac i publicista, revolucionar, jedan od organizatora Trinaestojulskog ustanka, nosilac „Partizanske spomenice”. Rođen je 9. maja 1906. u Veljem Brdu kod Podgorice. U periodu prije II svjetskog rata i tokom njega obavljao je visoke političke i vojne dužnosti. Nakon oslobođenja bio je na značajnim funkcijama u Crnoj Gori i SFRJ. Objavio je dnevnik iz NOB-a „Zapisano u ratu” i djela: „O postanku i razvoju crnogorske nacije”, „Etnogenezofobija – prilog kritici velikosrpstva”, kao i kritičku studiju o udžbenicima koji su korišćeni u crnogorskim školama. Objavio je i preko 100 naučnih jedinica. Nosilac je niza domaćih i inostranih odlikovanja.

2006. Volonteri NVO „Most", uglavnom maturanti žabljačke gimnazije, izvadili su nekoliko stotina kilograma krompira, šargarepe, cvekle i luka, te ubrali kupus sa prve eko-njive koju su u maju sami zasijali u selu Podgora. Kao nagradu za šestomjesečni trud u okviru kampanje „Zeleno je in", povrće koje su sami proizveli, podijeliće i ponijeti svojim kućama.

2008. Skupština Crne Gore je većinom glasova usvojila Zakon o upotrebi jedinica Vojske Crne Gore u međunarodnim snagama i učešću u mirovnim misijama i drugim aktivnostima u inostranstvu. Zakon će značiti signal međunarodnoj zajednici da je naša država opredijeljena za mir u svijetu, smatra vladajuća koalicija, dok je iz opozicionih klupa poručeno da ovim aktom vlast ima za cilj da uvede Crnu Goru u NATO.

u svijetu:

1810. Rođen Džejms Vilijem Maršal, čije je otkriće zlatnog rudnika u Kaliforniji pokrenulo "zlatnu groznicu" 1849.

1856. Velika Britanija počela "drugi opijumski rat" protiv Kine, u kojem joj se pridružila i Francuska. Kada su 1857. anglo-francuske trupe zauzele Kanton, Kina kapitulirala i potpisala mir u Tjencinu.

1858. Rođen Mihailo Pupin, srpski pronalazač, fizičar i elektrotehničar, koji je živio i radio u Americi, gdje je bio profesor na Kolumbija univerzitetu u Njujorku. Njegovi pronalasci omogućili su prenos telefonskih razgovora na velike daljine, a poznati su mu i otkriće sekundarne radijacije rendgenovih zraka, otkriće elektromagnetnih detektora, podešavanje rezonantnih kola u radio tehnici i druga. Odlikovan je Edisonovom medaljom 1920. i Pulicerovom nagradom 1924. godine.

1864. Rođen je Alkibijad Nuša, srpski pisac i komediograf, poznat kao Branislav Nušić.

1871. U Čikagu izbio veliki požar koji je, prema legendi, počeo u jednoj štali kada je krava ritajući se oborila kerozinsku lampu na gomilu slame i strugotine. U požaru koji je trajao tri dana poginulo oko 300 osoba, a oko 90.000 ostalo bez svojih kuća.

1895. Rođen argentinski državnik Huan Domingo Peron, predsjednik od 1946. do 1955, kada je oboren u vojnom udaru. Poslije 17 godina egzila, trijumfalno se vratio u Argentinu 1972, a 1973. ponovo izabran za predsjednika. Umro 1974, a predsjednik Argentine postala njegova supruga Izabela.

1941. Rođen Džesi Džekson, baptistički svještenik, borac za ljudska prava crnaca, jedno vrijeme saradnik Martina Lutera kinga.

1953. U Londonu su, bez konsultacije sa Italijom i Jugoslavijom, Velika Britanija i SAD donijele odluku da grad Trst i zona A pripadnu Italiji, i pozvale je da ih vojnički okupira. Dogovor nikad nije realizovan jer su se usprotivili Jugoslavija i svjetska javnost, a pitanje Trsta je znatno bolje riješeno dogovorom u Trstu 5. oktobra 1955.

1954. Vojne snage Sjevernog Vijetnama ušle u glavni grad Hanoj.

1967. Umro britanski državnik Klement Ričard Atli, laburistički premijer od 1945. do 1951. Njegova vlada sprovela niz socijalnih reformi u poslijeratnoj Britaniji i priznala nezavisnost Indije 1947. i Burme 1948.

1970. Ruski pisac Aleksandar Isajevič Solženjicin dobio je Nobelovu nagradu za književnost.

1991. Poslije isteka tromjesečnog brionskog moratorijuma, Slovenija i Hrvatska potvrdile svoju samostalnost i nezavisnost od SFRJ.

1992. Umro Vili Brant, kancelar Zapadne Njemačke od 1969. do 1974, kada je podnio ostavku jer je otkriveno da je njegov blizak saradnik istočnonjemački špijun. Vodio politiku popuštanja i doprinio političkoj stabilizaciji u Evropi, a u istoriji evropskih naroda ostaće zapamćen i kao njemački državnik koji se 1970. poklonio žrtvama nacizma u Varšavi. Dobitnik Nobelove nagrade za mir 1971.

1993. Ujedinjene nacije ukinule sankcije Južnoj Africi, uvedene 1960. zbog politike aparthejda koju su sprovodile tadašnje vlasti.

1998. Savjet NATO usvojio detaljan operativni plan za vazdušne udare u fazama na Kosovu. Predsjedniku Jugoslavije Slobodanu Miloševiću dat rok od 24 sata da ispuni zahtjeve iz rezolucije Ujedinjenih nacija, a Vlada Srbije donijela Uredbu o posebnim mjerama u uslovima oružanih prijetnji NATO.

2003. Glumac Arnold Švarceneger, porijeklom Austrijanac, izabran za guvernera Kalifornije, kao kandidat Republikanske stranke.

2005. Zemljotres u Indiji i Pakistanu odnio oko 90 hiljada života.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

9. oktobar

1912. Oslobođen Mojkovac. Pohod cmogorske vojske prema Sandžaku i Metohiji bio je munjevit i uspješan. Odmah po prelasku crnogorsko-turske granice oslobođen je Mojkovac i do kraja mjeseca crnogorska vojska je ovladala i drugim gradovima.

1914. Častan čin majora Bećira - Vrhovnu komandu srpske vojske, u koju je bio delegiran kao predstavnik Crne Gore, napustio je major Jovo Bećir. Na Cetinju je službeno referisao da se na taj čin odlučio zbog pokušaja visokih srpskih oficira da ga vrbuju u zavjeri protiv crnogorskih ministara i đenerala.

1914. rodjen je Dragisa Ivanović, poznati naucnik i rektor Beogradskog Univerziteta. Objavio je desetak univerzitetskih udzbenika i veliki broj naucnih radova iz oblasti fizike - Istaknuti naučnik iz oblasti fizike, redovni član CANU, dugogodišnji predsjednik Šahovskog saveza Jugoslavije. Studije na Elektromašinskom odsjeku Tehničkog fakulteta u Beogradu završio je 1939. Kao aktivista lijevo orijentisane studentske organizacije, bio je u koncentracionom logoru u Višegradu. Od početka ustanka 1941. učestvovao je u NOB-u i obavljao odgovorne političke dužnosti. U poslijeratnom periodu bio je dekan Elektrotehničkog fakulteta i rektor Univerziteta u Beogradu. Tokom specijalizacije iz teorijske fizike boravio je u Moskvi i SAD. Godine 1955. doktorirao je iz teorije neutrona. Bio je član Naučnog društva Srbije i Njujorške akademije nauka. Autor je velikog broja naučnih i stručnih radova iz oblasti fizike, desetak univerzitetskih udžbenika i dvije monografije. Nosilac je „Partizanske spomenice 1941” i drugih visokih odlikovanja i priznanja. Umro je 27. novembra 2001.

1924. u Nikšiću rođen Veljko Mandić, glumac, reditelj, komediograf i dramatičar. Osnovnu i srednju školu završio je u Nikšiću, pokušao je i da studira medicinu u Sarajevu, ali prva njegova glumačka ostvarenja učinila su da ovu umjetnost odabere za svoje trajno opredjeljenje. Glumački rad počeo je u nikšićkom Umjetničkom društvu "Radoje Dakić" i u "Zahumlju". Prva značajnija priznanja stekao je 1948. i 1950. godine na Republičkoj i Saveznoj smotri pozorišta. Ostvario je brojne uloge, a poznate su i njegove četiri drame: Snaha je doputovala, Moj zet direktor, Istini slično i More do koljena. Njegove drame imaju snagu komike i istine, pa su i danas su aktuelne i ubjedljive.

1934. U Marseju, dok je bio u zvaničnoj posjeti Francuskoj, izvršen je atentat na kralja Jugoslavije Aleksandra Prvog Karađorđevića, mlađeg sina kralja Petra i knjeginje Zorke, najstarije kćerke crnogorskog kralja Nikole. Još kao prestolonadlenik pokazivao je apsolutističke težnje, a kada je postao kralj države Srba, Hrvata i Slovenaca isticao se otvorenom diktaturom.

1999. u Njujorku je održan prvi Kongres crnogorske dijaspore. Usvojeni su Deklaracija dobre volje o Crnoj Gori i zaključci: da Crna Gora treba da bude slobodna, suverena i demokratka multinacionalna i međunarodno priznata članica Ujedinjenih nacija, da crnogorski parlament poništi negativne odluke Podgoričke skupštine iz 1918. godine, da ispoštuje svoje odluke koje joj obezbjeđuju status nezavisne i suverene države, potom da se Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi hitno obezbijedi registracija i da joj se vrate svi sakralni objekti i materijalna dobra, da se crnogorski jezik proglasi službenim i da se uvede u Ustav škole, institucije i medije. Jedan je od zaključaka tog skupa da Crna Gora treba da bude slobodna, suverena, demokratska, multinacionalna i međunarodno priznata država, članica Ujedinjenih nacija.

2006. Crnogorska vlada je na sjednici jednoglasno donijela Odluku o priznanju Republike Kosovo koja je u skladu sa ustavnom nadležnošću Vlade da odlučuje o priznanju drugih država. Vlada je usvojila i zajedničku izjavu sa Vladom Makedonije o istovremenom priznanju. Odluka o priznanju Kosova do kraja je usklađena sa strateškim spoljnopolitičkim prioritetima, koje je utvrdila Vlada Crne Gore, kazao je nakon sjednice šef diplomatije Milan Roćen.

2008. Vlada Srbije je donijela odluku da obavijesti Podgoricu da prisustvo njenog zvaničnog predstavnika Anke Vojvodić u Beogradu više nije poželjno. Ovo je korak predviđen Akcionim planom Vlade Srbije. Mi smatramo da ovaj potez predstavlja adekvatnu mjeru s obzirom da zemlje regiona imaju posebnu odgovornost za očuvanje mira i stabilnosti na Balkanu", istakao je Jeremić. Zanimljivo je i da je Vlada Srbije na toj istoj śednici odlučila da vrati sve ambasadore u zemlje koje su priznale Kosovo. Ti ambasadori su proteklih mjeseci bili u Srbiji na konsultacijama.

u svijetu:

1547. Rođen je Miguel de Servantes, španski pisac. Pisao je pripovjetke, drame, romane i komedije. Njegovo djelo je opšteljudske vrijednosti, puno humanosti i humora, kompletna slika čovječanstva koje je u neprestanom sukobu između ideala i stvarnosti. Poznata njegova djela su: Galatea, Don Kihot, Uzorne novele, Ciganka...

1701. U Nju Hejvenu, u američkoj državi Konektiket, osnovan Univerzitet Jejl, danas jedan od najčuvenijih univerziteta u SAD.

1806. Pruska prekinula neutralnu politiku prema Napoleonu i objavila rat Francuskoj, u kom je poražena uz teške teritorijalne gubitke. Mirom u Tilzitu 1807. izgubila cijelo područje između Rajne i Labe i veći dio zemalja stečenih diobom Poljske.

1831. U atentatu ubijen predsjednik Grčke Joanis Kapodistrijas, jedan od vođa borbe za oslobođenje od turske vlasti. Kao predsjednik od 1827. vladao apsolutistički oslanjajući se na vojsku, što je izazvalo revolt liberalnih političara.

1835. Rođen francuski kompozitor i klavirski virtuoz Kamij Sen Sans, jedan od osnivača Nacionalnog muzičkog društva. Njegov bogat opus obuhvata sve vrste mužičkih djela.

1892. Rođen Ivo Andrić, pisac i diplomata, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1961. godine. Studirao je književnost i istoriju, a doktorirao istoriju u Gracu. Između dva svjetska rata bio je ambasador Jugoslavije u Berlinu. Stvaralački rad počeo je pišući pjesme, koristeći narodna predanja, legende i istorijsku faktografiju. Poznati njegovi romani su: Na Drini ćuprija, Travnička hronika, Gospođica, Prokleta avlija, i zbirke pripovjedaka: Nemirna godina, Žeđ, Jelena, žena koje nema, Znakovi, Deca, Kuća na osami i druga.

1944. Počela III moskovska konferencija. Premijer Velike Britanije Vinston Čerčil i lider SSSR-a Josif Visarionovič Staljin razmatrali problem Poljske, Grčke i Jugoslavije i dogovarali se o uređenju Evrope poslije II svjetskog rata.

1962. Uganda stekla nezavisnost poslije gotovo 70 godina britanske kolonijalne uprave.

1963. Više od 2.000 ljudi poginulo u poplavama poslije pucanja oko 300 metara visoke brana Vajont kod Beluna, u sjeveroistočnoj Italiji.

1967. U Boliviji ubijen argentinski revolucionar Ernesto Če Gevara, simbol revolucije u Južnoj Americi. Kao borac za pravdu stekao veliku popularnost širom svijeta, posebno među mladima. Učesnik Kubanske revolucije, ministar u vladi Fidela Kastra, u novembru 1966. postao lider gerilaca u Boliviji, u oktobru 1967. zarobljen, potom ubijen.

1972. Održan je sastanak političkog aktiva Srbije, poslije koga su smijenjeni Marko Nikezić, Latinka Perović i drugi predstavnici liberalne garniture. Uslijedila su masovna kadrovska smjenjivanja – oko 1300 funkcionera za pola godine. Bilo je to nepunu godinu dana nakon smjene rukovodstva hrvatskog Maspoka.

1975. Sovjetski fizičar i disident Andrej Saharov dobio Nobelovu nagradu za mir.

1978. Umro francuski šansonjer i glumac Žak Brel.

1983. U eksploziji bombe u Rangunu, glavnom gradu Burme, ubijeno 18 funkcionera Vlade Južne Koreje, među njima četiri ministra i šef diplomatije Li Bum Suk. Vlasti Južne Koreje za podmetanje bombe optužile agente Severne Koreje.

1992. U pokušaju da spriječi razbuktavanje rata u Bosni i Hercegovini Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija usvojio rezoluciju o zabrani vojnih letova u vazdušnom prostoru BiH. Mirovnim snagama naloženo da nadgledaju zabranu.

1993. U sukobima Bošnjaka i Hrvata u Mostaru, u Bosni i Hecegovini, srušen Stari most, simbol grada, sagrađen u XVI vijeku, za vrijeme turske vladavine. Most bio pod zaštitom UNESKO-a.

1997. Više od 200 ljudi poginulo kada je uragan Paulina pogodio meksičko ljetovalište Akapulko.

2001. Američki naučnici Erik Kornel i Karl Vimen i Njemac Volfgang Keterle dobili Nobelovu nagradu za fiziku. Otkrili novo stanje materije, ultrahladni gas, čija primjena otvara mogućnosti za razvoj precizne elektronike.

2002. Umro jugoslovenski televizijski reditelj Sava Mrmak, jedan od najznačajnijih reditelja u domenu istorijske dokumentarne drame. Oprobao se u svim ostalim televizijskim žanrovima.

2004. U Avganistanu održani prvi direktni predsjednički izbori u istoriji te zemlje, pobijedio dotadašnji privremeni predsjednik Hamid Karzai.

Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

10. oktobar

10. oktobar je Svjetski Dan zaštite mentalnog zdravlja

U Crnoj Gori:

1818. Odlukom Glavarskog skupa prestalo je guvernadurstvo u Crnoj Gori zbog sumnje da je guvernadur Vuko Radonjić kovao zavjeru protiv Petra Prvog Petrovića. Definitivno ukidanje ove institucije u Crnoj Gori bilo je na Opštem zboru kada je odlučeno "da se guvernadurstvo isključi iz službe narodske", a dvije godine kasnije guvernadur Vuko Radonjić sa porodicom protjeran je iz Crne Gore. Guvernadurstvo je obnovljeno 20. avgusta 1820. Trajalo je do dolaska Petra Drugog Petrovića za crnogorskog mitropolita 1830. godine.

1820. Prilikom napada turske vojske na Drobnjak, Moraču i Rovca došlo je do bitke na Morači. Moračani su bili prvi na udaru jer su, po nagovoru vladike Petra I, odbili da plate harač. Prema nekim izvještajima, u Gornjoj Morači naspram oko 7.000 osmanlija, našlo se oko 1000 crnogorskih vojnika. Pored pobjede u ovom sukobu Crnogorci su imali i veliki ratni plijen a Morača i Rovca od tada su satavni dio crnogorske države.

1847. rodjen Milan Jovanović Batut, ljekar, koji je na poziv knjaza Nikole dosao u Crnu Goru da uredi sanitetsku sluzbu. Bio je cetvrti upravnik bolnice Danilo I na Cetinju. Školovanje je počeo u rodnoj Sremskoj Mitrovici, gimnaziju završio u Osijeku a medicinski fakultet 1878. u Beču. Potom je službovao dvije godine u Somboru, a na poziv knjaza Nikole došao 1880. u Crnu Goru sa ciljem da uredi organizaciju Sanitetskog odsjeka, na čijem je čelu bio dvije godine. Kao šef Saniteta, uspostavio je kvalitativno potpuno nove i moderne osnove, primjerene postulatima naučne medicine. Bio je četvrti upravnik bolnice „Danilo I” na Cetinju, gdje je izdavao časopis „Zdravlje”, ranije pokrenut u Somboru. Jedan je od osnivača i prvi dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu. Umro je 11. septembra 1940.

1864. Na Cetinju je formirana Založionica crnogorska. Osnivački kapital obezbijedili su vojvoda Mirko i knjaz Nikola. Novac na zajam uzimali su glavari, a garancije da će zajam biti vraćen po dogovoru bile su vrijedne stvari: crnogorska odijela, oružje, nakit.

1908. u Brcelima je rodjen narodni heroj Niko Rolović. Poginuo je 31 oktobra 1941 a u NOB-u je poginula i cijela njegova porodica.

1941. na Konjsko, kod Berana, izasao je prvi broj lista Sloboda - Prvi broj lista – organa Okružnog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak – izašao je na planini Konjsko kod Berana. Pokretači i urednici „Slobode” bili su Veselin Masleša i Radovan Zogović. Poslije sedam brojeva, od kojih je sačuvan samo drugi, list je prestao da izlazi, a ponovo je štampan početkom juna 1943. Poslije 18-godišnje pauze „Sloboda” se ponovo pojavila pred čitaocima kao glasilo opština Ivangrad, Plav i Rožaje. Od 1963. izlazila je kao glasilo Ivangrada i Plava, a od 2. aprila 1999. ulogu osnivača lista preuzela je SO Berane.

1945. Prve porodice kolonista iz Crne Gore krenule za Vojvodinu, što im je bilo "nagrada za prolivenu krv za otadžbinu". Prva naseljavanja su bila u opusjetili Sekić, Lovćenac. Od 1945.-1948. u Bačkoj se naselilo između 5 i 7 hiljada porodica, nema usaglašenih podataka o broju, ali vremenom se jedan dio, ne mogavši se priviknuti na drastično različite uslove, vratio u Crnu Goru.

1946. osnovan Bokserski klub Buducnost, a prvi predsjednik kluba bio je Pavle Radusinović - Nastao je iz bokserske sekcije Kulturno-zabavnog društva podgoričkog rejona Tećija. Prvi predsjednik Kluba bio je Pavle Radusinović, a prvi učitelj boksera Radomir – Ljato Bošković, nakon koga je ulogu trenera preuzeo Vili Robert, ratni zarobljenik, bivši profesionalni prvak Austrije u boksu. U prvim borbama, iste godine, bokserske rukavice su ukrstili Miro Radusinović i Radomir – Ljato Bošković, Marko Stajkić i Šućo Ferizović, Bato Perović i Branko Mirković. Klub je, kao član Prve lige od 1968. i prvak države u sezoni 1973/74, dao niz sjajnih takmičara, osvajača značajnih domaćih i međunarodnih titula: Huseina Mahmutovića, Zorana i Dragana Mugošu, Dejana i Marka Marovića, Dragana i Miodraga Perunovića, Budimira Razića, Sretena Dondića, Baja Kažića i mnoge druge. Među trenerima „Budućnosti” posebno mjesto pripada Gojku Radunoviću, koji je bio na čelu Kluba od 1960. do 1984.

U svijetu:

680. U stranačkim borbama koje su dovele do rascjepa islamskog svijeta na sunite i šiite, u bici kod Karbale, na Eufratu, ubijen Husein, pretendent na kalifski prijesto dinastije Alida. Kasnije postao šiitski svetac.

732. U bici kod Poatjea, grada u zapadnoj Francuskoj, Karlo Martel odnio je odlučujuću pobjedu nad Mavarima (Arabljanima) i zaustavio njihovo nadiranje u Francusku.

1813. Rođen Đuzepe Verdi, italijanski kompozitor, uz Vagnera najistaknutiji operski stvaralac 19. vijeka. Njegove prve opere, nastale u doba bujanja rizorđimenta (pokret za ujedinjenje Italije), odražavaju slobodarske nacionalne ideje tog pokreta ("Nabuko", "Lombardi", "Jovanka od Arka"). U drugom stvaralačkom periodu ističe se osobita melodijska invencija i snažna dramatika ("Travijata", "Trubadur", Rigoleto"). Podstaknut Vagnerom, ali ne ugledajući se na njega, u posljednje opere unosi nove dramske principe ("Aida", "Otelo").

1837. Umro francuski ekonomista Šarl Furije, socijalista-utopista. Pred kraj života stekao značajan broj pristalica koji su širili i pokušavali da ostvare njegovu ideju o eksperimentalnim zajednicama, falangama, kao prelaznom stupnju ka društvu sklada.

1888. Rođen ruski revolucionar Nikolaj Ivanovič Buharin, jedan od vodećih ideologa boljševika, funkcioner Kominterne. Zbog protivljenja Staljinovoj brutalnoj kolektivizaciji sela 1929. isključen iz Politbiroa partije, uhapšen 1937. i poslije montiranog procesa strijeljan 1938.

1901. Rođen švajcarski skulptor, slikar i grafičar Alberto Đakometi, poznat po nadrealističkim prostornim konstrukcijama i ekstremno izduženim bronzanim ljudskim figurama.

1911. Kineski nacionalni vođa Sun Jat Sen u Vučangu proglasio republiku i počeo revoluciju u kojoj je oborena dinastija Manču. Završena vladavina kineskih careva duga 2.000 godina.

1913. Završena gradnja Panamskog kanala, dugog 81,6 kilometara, kojim su spojeni Atlantski i Tihi okean.

1916. U Londonu rođen hrvatski vajar i grafičar Kosta Angeli Radovani.

1954. Lider Vijetnama Ho Ši Min ušao u glavni grad Hanoj, koji su dva dana ranije napustile francuske kolonijalne trupe.

1964. U Tokiju otvorene 18. moderne Olimpijske igre.

1970. Fidži, grupa od 322 ostrva u Pacifiku, dobio nezavisnost od Velike Britanije i današnji dan slavi se kao Dan nezavisnosti.

1970. Umro francuski političar Eduar Daladje. Kao premijer Francuske potpisao Minhenski sporazum 1938, koji je Hitleru omogućio da Sudetsku oblast u Čehoslovačkoj pripoji Njemačkoj.

1976. 98-godišnji Grk Dimitrion Jordanidis najstariji čovjek koji je istrčao maraton. To je učinio za 7 sati i 33 minuta.

1975. Filmske zvijezde Ričard Barton i Elizabet Tejlor vjenčali se drugi put. Sljedeće godine ponovo se razveli.

1980. U katastrofalnom zemljotresu u Alžiru poginulo 2.590 ljudi, 330.000 stanovnika grada El Asnam ostalo bez domova.

1982. SAD uvele sankcije protiv Poljske zbog odluke Vlade Poljske da zabrani sindikat Solidarnost.

1985. Umro američki filmski i pozorišni glumac Jul Briner, dobitnik Oskara za ulogu u filmu "Kralj i ja", mjuzikl u kome je godinama igrao i u pozorištu.

1985. Umro Orson Vels, reditelj, glumac, scenograf, novinar i romansijer. Njegov prvi film, "Građanin Kejn" (1941), djelo je virtuozne izražajne snage i originalnosti, tehničkih novina i novog načina montaže.

1990. SSSR i Njemačka potpisali ugovor o povlačenju sovjetskih vojnika iz Njemačke do kraja 1994. U Istočnoj Njemačkoj bilo stacionirano 380.000 sovjetskih vojnika sa 220.000 članova porodica.

1991. Skupština Srbije donijela odluku da zastava Srbije bude trobojka bez komunističkog simbola, zvijezde petokrake.

1995. Izrael, u skladu s mirovnim sporazumom s Palestinskom oslobodilačkom organizacijom, počeo povlačenje sa Zapadne obale i oslobodio iz zatvora 300 Palestinaca.

2000. Umrla Sirimavo Bandaranaike, bivša premijerka Šri Lanke, prva premijerka na svijetu. Učestvovala u osnivanju Pokreta nesvrstanih.

2001. Nobelovu nagradu za ekonomiju dobili Amerikanci Džordž A. Akerlof, A. Majkl Spens i Džozef E. Stiglic. "Analizom tržišta sa asimetričnim informacijama" pokazali u kojoj mjeri informacije utiču na funkcionisanje tržišta, od prodaje polovnih automobila do uspona i kolapsa na velikim berzama.

2005. U Beogradu proglašen početak pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju Srbije i Crne Gore Evropskoj uniji.

2005. U egzilu u Južnoj Africi umro Milton Obote, prvi lider Ugande po sticanju nezavisnosti.


Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

11. oktobar

1336. U kotorskim arhivima prvi put se Njeguši pominju kao Ledinac. Na osnovu više dokumenata došlo se do zaključka da su se Njeguši ranije zvali Ledinac, koji se pominje već 1335, a ime se promijenilo po potoku Nelgoše u Njeguše, koje se takođe pominje navedenih godina

1614. vijece Kotora odlucilo je da treba sacuvati zakone predaka i da je neophodno stampati Statut Kotora - Donijelo ju je Vijeće Kotorske opštine, da bi se sačuvali zakoni predaka, kako je navedeno, „iz vremena njihove slobodne vladavine”. Statut Kotora štampan je nakon dvije godine u Veneciji. To je bila kodifikacija pravnih normi koje su vijeća grada Kotora donosila na osnovu konkretnih potreba i zahtjeva građana, po uzoru na statute drugih mediteranskih gradova. Najstarije poglavlje kotorskog Statuta, koji je po redakciji naročito blizak dubrovačkom, potiče iz 1301.

1884. u Piperima je rodjen novinar Todor Bozović. Zbog bombaske afere bio je osudjen na smrt, a kasnije pomilovan. Kao srpski spijun kasnije je bio u SAD-u, a na Krfu ucestvovao u stvaranju dokumenata za prisajedinjenje Crne Gore Srbiji. Bio je poslanik izdajnicke Podgoricke skupstine i aktivno ucestvovao u gusenju Bozicne pobune.

1911. U Nikšiću je osnovana Pivara "Trebjesa". Lokaciju je dobila pored rijeke Bistrice, gdje se i danas nalazi, a ime po dobila brdašcu i izletištu koje se nalazilo nadomak varoši.

1917. umro je Filip Radicevic, najveci sakupljac nasih umotvorina. Nesto je objavio u Gusle crnogorske, a najvisi dio dao Vuku Karadziću. Jedno vrijeme je bio i direktor bolnice Danilo I.

1918. Po dolasku u Vašington na funkciju izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra Crne Gore u SAD, general Anto Gvozdenović organizovao je u Njujorku, u okviru svečanosti koje su se u čast saveznika odvijale u svim većim američkim gradovima, manifestaciju „Dan Crne Gore”. Najmanjem savezniku – Crnoj Gori pripao je najveći američki grad – Njujork. U velikoj povorci koja se kretala Petom avenijom učestvovalo je, kako je zabilježeno, više duša nego što je Crna Gora imala stanovnika, a na njenom čelu bila je vojska, muzika i crnogorska zastava. Svečanost je obavljena kod Spomenika slobode, na kojem se pored američke vijorila i crnogorska zastava. Tom prilikom održani su brojni govori u slavu Crne Gore i SAD. Poslije desetak dana Gvozdenovića je u zvaničnu audijenciju primio predsjednik Vilson i predao mu akreditivna pisma.

1930. na Cetinju je rođen Zdravko Velimirović, akademik, filmski reditelj i scenograf, redovni profesor filmske režije, šef katedre i dekan Fakulteta dramskih umjetnosti u Beogradu, po pozivu i profesor Montrealu. Režirao je devet i autor je 30-ak kratkih i dugometražnih dokumentarnih filmova. Dobio je značajne nagrade i priznanja na više domaćih i inostranih filmskih festivala. Najznačajniji njegovi filmovi su: Dan 14-ti, Vrhovi Zelengore, Lelejska gora, Derviš i smrt, Dorotej. Umro je 8. februara 2005. god.

1971. Prvi samostalni TV prenos - Tri godine nakon što je 1968. počela priprema programskih sadržaja TV Titograd, koji su do 1970. emitovani iz studija TV Beograd, TV Titograd je obavila prvi prenos jednog sportskog događaja. Bilo je to prilikom odigravanja fudbalske utakmice Jugoslavija – Luksemburg, na stadionu „Budućnosti” u Titogradu. Prenos je realizovan reportažnim kolima „tompson” i označio je prvi samostalni rad ekipe, u vrijeme kad je glavni i odgovorni urednik bio Radivoje Rabrenović. Komentatori su bili Milorad –Dugo Đurković i Milorad Radetić, a za tehničko vođstvo zadužen ing. Vuko Popović

2000. crnogorski alpinista Pavle - Dragan Milošević je preminuo pokušavajući da osvoji vrh Cho Oyu na Himalajima (šesti vrh po visini na svijetu - 8.203 m) i prema planinarskim običajima, sahranjen je u podnožju planine gdje je izgubio život.

2006. Crnogorski predsjednik Filip Vujanović predložio je Željka Šturanovića, tadašnjeg ministra pravde, za mandatara za sastav nove vlade. Demokratski lik i kapacitet, kao i izuzetno čestita ličnost Željka Šturanovića zavrijedili su puno poštovanje javnosti i bezrezervno povjerenje najveće parlamentarne partije i većinske koalicije da mu se povjeri odgovorna dužnost predsjednika vlade, kazao je Vujanović.

2008. Socijalistička narodna partija pozvala je građane Crne Gore na miran i dostojanstven protest, koji će se 13. oktobra održati ispred crnogorskog parlamenta. Glavni odbor te stranke ocijenio je da će se na taj način iskazati nezadovoljstvo zbog odluke Vlade Crne Gore da prizna nezavisnost Kosova i Metohije

u svijetu:

1521. Papa Lav X dodijelio je engleskom kralju Henriju VIII titulu "Branitelja vjere" pošto je kralj objavio knjigu u kojoj je osudio ideje vjerskog reformatora Martina Lutera. Henri VIII je 12 godina kasnije osporio autoritet rimokatoličke crkve, a 1534. se proglasio poglavarom anglikanske crkve.

1531. vojska švajcarskih katoličkih kantona porazila kod Kapela snage grada Ciriha i njegovih protestantskih saveznika. U bici je poginuo i protestanski vjerski reformator Ulrih Zvingli, jedan od najvećih teologa reformacije.

1579. Ubijen je Mehmed paša Sokolović, veliki turski vezir, porijeklom Srbin, poturčen kao dijete, školovan u Jedrenu drugi vezir postao je 1561. a veliki vezir 1565. godine. Zalagao se za popustljivost prema Srbima, davao im povlastice i gradio manastire, otvarao štamparije i 1557. godine obnovio Pećku patrijaršiju. Bio je žrtva atentata jednog derviša.

1806. rođen je Aleksandar Karađorđević

1884. rodjena je Eleanor Ruzvelt.

1899. Počeo je Burski rat između južnoafričkih burskih država Transval i Oranž i Velike Britanije. Po završetku rata 1902. godine, burske države su stavljene pod britansku vlast, a 1910. ušle su u Južnoafrički Savez (kasnije Južnofrička Republika), britanski dominion.

1936. Premijerno je pušten "Professor Quiz", prvi radio-kviz.

1937. rodjen je Bobi Čarlton.

1939. grupa američkih naučnika, među kojima i Albert Ajnštajn, obavijestili su predsjednika SAD-a Frenklina D. Ruzvelta o mogućnosti proizvodnje atomske bombe.

1945. Počeo je kineski građanski rat između snaga koje je predvodio Čang Kaj Šek i onih predvođenih Mao Ce Tungom.

1962. Papa Jovan XXIII otvorio je u bazilici Svetog Petra u Rimu Drugi vatikanski sabor, prvi takav skup od 1870. Sabor je trajao do 1965. i najavio je značajne reforme katoličke crkve u njenom prilagođavanju modernom svijetu.

1963. Umrla je francuska pjevačica Edit Pjaf, zvijezda kabarea i francuske šansone, najpopularnija pjevačica pedesetih godina 20. vijeka.

1963. Umro je francuski pisac, slikar i režiser Žan Kokto, koji je prošao sve faze moderne umjetnosti. kubizam, dadaizam, nadrealizam... Zbog raznovrsnosti svog opusa i artističkog univerzalizma važi za jednog od korifeja francuskog duha (roman "Strašna djeca", pozorišni komadi "Orfej" i "Antigona", filmovi "Ljepotica i zvijer" i "Orfejev testament").

1976. U Kini je, pod optužbom za zavjeru, uhapšena "četvoročlana banda" - udovica Mao Cedunga Đang Ching i tri bivša visoka funkcionera.

1977. U atentatu je ubijen predsjednik Sjevernog Jemena, pukovnik Ibrahim al Hamdi.

1980. Dvojica sovjetskih kosmonauta okončali su dotad najdužu misiju u kosmosu. U brodu "Saljut 6" oni su proveli u svemiru 185 dana.

1985. Četiri američka lovca presrela su egipatski avion sa otmičarima italijanskog putničkog broda "Akile Lauro" i primorali ga da sleti na Siciliju, gdje su otmičari uhapšeni. Otmičari su se 9. oktobra predali egipatskim vlastima koje su im odobrile da odlete u Tunis.

1988. Govor pape Jovana Pavla II prekinut je u Evropskom parlamentu u Strazburu kada je britanski poslanik iz Sjeverne Irske, protestantski svještenik Jan Pejzli, počeo da uzvikuje "antihrist", razvivši transparent na kojem je pisalo "Jovan Pavle II antihrist".

1993. U atentatu u Oslu teško je ranjen Vilijam Nigard, norveški izdavač "Satanskih stihova" Salmana Rušdija, britanskog pisca indijskog porijekla, kojeg je iranski vjerski vođa Homeini osudio na smrt.

1998. Ni nakon sedmočasovnih razgovora u sedmoj rundi pregovora, predsjednik SR Jugoslavije Slobodan Milošević i specijalni američki izaslanik Ričard Holbruk nijesu postigli dogovor oko rješavanja kosovske krize na osnovu rezolucije UN od 23. septembra. Pored prijetnji vojnom intervencijom NATO-a, Milošević je odbio Verifikacionu misiju koja bi pratila sprovođenje rezolucije.

1999. U Prištini je ubijen Bugarin Valentin Krumov, kao prva žrtva među pripadnicima međunarodnih mirovnih snaga koje su u junu 1999. raspoređene na Kosovu.

2000. Umro je Donald Đuar (63), predsjednik škotskog parlamenta konstituisanog 1999. prvi put nakon 292 godine.

2002. Vojni sud u Nišu osudio je četiri pripadnika Vojske Jugoslavije na višegodišnje kazne zatvora zbog ratnih zločina nad civilnim stanovništvom tokom rata na Kosovu.

2004. Ministri spoljnih poslova Evropske unije odlučili su da Libiji ukinu embargo na oružje, uveden 1986, čime je prihvaćeno odricanje Tripolija od oružja za masovno uništenje.


Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

12. oktobar

1837. Petar Drugi Petrović Njegoš sklopio je ugovor o prodaji manastira Maine za 17 hiljada fiorina u srebru. Nakon pregovora koje je o sudbini manastira Maine vodio sa Austrijom još od samog proglašenja za vladiku, Petar II Petrović Njegoš potpisao je ugovor o prodaji Manastira i njegovog imanja Austriji, za 40.000 forinti. Na takav čin vladika je bio prisiljen jer je u protivnom austrijska vojska jednostavno željela da silom prisvoji staru primorsku rezidenciju crnogorskih vladika. Manastir je najvjerovatnije građen u XV vijeku, a 1630. obnovio ga je cetinjski jeromonah Visarion, u vrijeme vladike Ruvima. Nalazio se u graničnom pojasu sa Mletačkom republikom. Istu sudbinu doživio je dvije godine kasnije i manastir Stanjevići, kada je u maju 1839. prodat za 17.000 forinti u srebru.

1882. knjaz Nikola je uputio pismo Simu Matavulju sa molbom da se vrati na Cetinje - Knjaz Nikola uputio je pismo Simu Matavulju, koji se sa grupom crnogorskih đaka nalazio u posjeti Parizu, zatraživši da se, zbog neophodnosti prisustva procesu nastave u Cetinjskoj gimnaziji, što brže vrati u Crnu Goru. Obraćajući se nadzorniku i učitelju Matavulju, knjaz je napisao: „Vaše i dosadašnje odsustvo je od velike štete za ovdašnju školu jerbo se vaše kolege žale da nijesu u stanju da vas u njoj zastupe”.

1907. umro Savo Vrcevic, prosvjetni radnik i urednik listova Onogost i Nevesinje. Sin poznatog skupljaca narodnih umotvorina. Prosvjetni radnik, novinar i publicista. Rođen je 8. novembra 1848. u Kotoru, u porodici Vuka Vrčevića, poznatog sakupljača narodnih umotvorina. Od rane mladosti bavio se žurnalistikom. Zbog antiaustrijske djelatnosti morao je da napusti Boku i 1896. dođe u Nikšić, gdje je uređivao listove „Nevesinje” i „Onogošt”. Nakon toga prešao je na Cetinje, gdje je obavljao funkciju prvog sekretara Ministarstva unutrašnjih djela Crne Gore. Bavio se prevodilačkim radom i napisao nekoliko monografskih radova, literarnih crtica i priča.

1971. Skupština Socijalističke Republike Crne Gore donijela je Zakon o Društvu za nauku i umjetnost Crne Gore. Na osnovu njega, imenovana je Matičarska komisija. Ona je 6. marta 1973. donijela odluku o izboru članova Društva za nauku i umjetnost Crne Gore, koje je 10. jula održalo konstitutivnu sjednicu. Društvo za nauku i umjetnost Crne Gore imalo je prilikom osnivanja 25 redovnih i 17 dopisnih članova. Desetog marta 1976. preraslo je u Crnogorsku akademiju nauka i umjetnosti..

1979. Umro je Ilija Savov Radulovic iz Komana, prvi Crnogorac koji je istrcao maraton.

u svijetu:

1492. Kristofor Kolumbo je prvi put stupio na tlo Novog svijeta. Poslije 33 dana plovidbe od Kanarskih ostrva njegova posada iskrcala se na Bahamska ostrva, sa uvjerenjem da su stigli u Aziju. Kasnije je to ostrvo Kolumbo nazvao San Salvador (Sveti Spas).

1518. njemački vjerski reformator Martin Luter, optužen za jeres, odbio je da se odrekne svojih teza pred papskim izaslanikom kardinalom Tomazom Kajetanom. Duboko pogođen trgovinom indulgencijama (papski oprost), Luter je 1517. na vrata crkve u Vitenbergu okačio svojih 95 teza o preuređenju katoličke crkve i pozvao na javnu raspravu. Taj događaj se smatra početkom reformacije.

1810. Prvi put je održan Oktobarfest. Kada se bavarski kralj Luis I oženio sa princezom Therese von Sachsen-Hildburghausen, kraljevska porodica je pozvala stanovnike Minhena da prisustvuju veselju održanom na poljima ispred gradskih kapija. Odluka da se ovakvo veselje ponovi i sljedećih godina ustanovilo je zapravo tradiciju održavanja Oktobarfesta, koji sada počinje krajem septembra i traje do prve nedjelje u oktobru.

1811. Paragvaj je proglasio nezavisnost od Španije i Argentine.

1822. Brazil je stekao nezavisnost od Portugalije.

1865. Rođen je srpski naučnik, geograf Jovan Cvijić. Predsjednik Srpske kraljevske akademije od 1921. do smrti i počasni doktor više inostranih univerziteta i akademija, predsjednik Teritorijalne komisije na Mirovnim pregovorima u Versaju. Proučavao je i Durmitor, sva njegova jezera i demografska kretanja na durmitorskom području.

1915. Izvršena je smrtna kazna nad Edit Luis Kavlengl, bolničarkom i humanistkinjom, koja je za vrijeme Prvog svjetskog rata kao bolničarka Crvenog krsta skrivala ranjene engleske i francuske vojnike i sa svojim saradnicima prebacivala ih u Holandiju. Iako je njegovala i mnogobrojne ranjene Njemce, njemački vojni sud osudio je na smrt.

1918. U dječjoj bolnici u Bostonu prvi put su korišćena "gvozdena pluća".

1924. Umro je francuski pisac Anatol Frans, jedan od velikana francuske književnosti s kraja 19. i početka 20. vijeka, koji je za života dobio sve počasti kojima se jedan pisac može nadati. Bio je član Francuske akademije i dobitnik je Nobelove nagrade za književnost 1921. ("Zločin Silvestra Bonara", "Pobuna anđela", "Taida", "Epikurov vrt", "Ostrvo pingvina").

1931. Svečano je otvoren spomenik Isusa Hrista sa raširenim rukama, "Korkovado", zaštitni znak Rio de Ženeira. Spomenik težak 1.145 tona napravio je francuski skulptor Maksimilijan Pol Landovski. Skulptura je visoka 38 metara, od čega je 8 metara samo postolje. Spomenik se nalazi na 710 metara visine i godišnje ga posjeti u prosjeku oko 770.000 ljudi.

1933. Alkatraz je postao federalni zatvor.

1934. Umro je Ronald Džon Mek Nil, najveći branitelj Crne Gore u britanskom parlamentu poslije 1918. g. U više navrata žestoko je kritikovao britansku politiku prema CG poslije Podgoričke skupštine, više puta postavljao pitanja o Crnoj Gori i u britanskoj štampi pisao u prilog crnogorskom pitanju.

1935. Rođen italijanski operski pjevač Lučano Pavaroti. Karijeru svjetske operske zvijezde počeo je 1961. ulogom Roberta u operi "Boemi" Đakoma Pučinija.

1942. U bici na pacifičkom ostrvu Gvadalkanal, Amerikanci su u Drugom svjetskom ratu porazili Japance i zaustavili njihovo nadiranje ka Australiji.

1960. Tokom debate o kolonijalizmu u Generalnoj skupštini UN, ljutiti sovjetski lider Nikita Hruščov skinuo je cipelu i tresnuo njome o sto nekoliko puta.

1964. U orbitu oko Zemlje lansiran je sovjetski vasionski brod "Vashod 1", prva svemirska letjelica sa višečlanom posadom.

1968. Afrička država Ekvatorijalna Gvineja stekla je nezavisnost poslije 190 godina španske kolonijalne uprave.

1968. Predvođena pukovnikom Omarom Torihosom Ererom, Nacionalna garda Paname oborila je proameričkog predsjednika Arnulfa Arijasa Madrida.

1968. Otvorene su 19. olimpijske igre u Meksiku. Norma Enriketa Basilio Satelo je prva žena koja je zapalila olimpijsku vatru.

1984. Tokom godišnje konferencije Konzervativne partije u hotelu "Grand" u Brajtonu, u kojem je boravila Margaret Tačer, britanski premijer, eksplodirala je bomba koju su podmetnuli pripadnici IRE. Pet ljudi je poginulo, a 30 je ranjeno.

1990. Ubice na motociklima u Kairu su ubili predsjednika egipatskog parlamenta Rifata Mahdžuba i trojicu njegovih tjelohranitelja.

1992. U Kairu je poginulo više od 550 ljudi u zemljotresu čiji je epicentar bio blizu velikih piramida u Gizi.

1996. U 92. godini je umro francuski teniser Rene Lakost, posljednji od "četiri musketara" koji su dominirali svjetskim tenisom dvadesetih godina 20. vijeka. Osnivač je čuvene kompanije za proizvodnju sportske opreme.

1999. U Sarajevu je na danasnji dan rođen šestmilijarditi stanovnik zemlje. Kum mu je bio generalni sekretar Ujedinjenih nacija Kofi Anan koji je tim povodom posjetio Sarajevo.

1999. Umro Vilt Čembrlen u 63. godini. Najznačajnija novinska agencija, "Asošijeted pres", uvrstila ga je neki mjesec kasnije među deset najboljih američkih sportista 20. vijeka, kao jedinog košarkaša pored Majkla Džordana. Vilt Čembrlen će ostati upamćen po tome što je 1962. godine u Heršiju, u utakmici protiv Njujorka, postavio rekord svih vremena, postigavši 100 poena na jednoj utakmici. Inače, u Čembrlenovoj statistici interesantan je podatak da je 118 puta zabilježio više od 50 poena po utakmici.

2001. Nobelova nagrada za mir dodijeljena je Ujedinjenim nacijama i generalnom sekretaru Kofiju Ananu.

2002. U bombaškom napadu na restoran i diskoteku na indonežanskom ostrvu Bali, poginule su 202 osobe, uglavnom strani turisti. Sud u Indoneziji osudio je na smrt glavne organizatore napada, članove ekstremne islamske grupe Džema islamija, za koju se osnovano sumnja da je povezana sa Al kaidom.

2003. U 90. godini umro je Patrik Dalzel-Džob, bivši poručnik Britanske kraljevske mornarice, za koga se vjeruje da je bio inspiracija za lik tajnog agenta Džemsa Bonda.

2006. Turski pisac Orhan Pamuk dobitnik je Nobelove nagrade za književnost, saopštila je u Stokholmu Švedska akademija. Nobelov komitet je odlučio da nagradi književnika "koji je, u potrazi za melanholičnom dušom svog rodnog grada, pronašao nove duhovne slike za sudare i preplitanja kultura". Dugogodišnja meta nacionalista zbog odbrane prava Jermena i Kurda, Pamuk (54), u svim djelima opisuje podjele turskog društva na istok i zapad.



Uredio Hari Krisna

[zvoncica]

13. oktobar

Evropski dan bezbjednosti u saobraćaju.

1784. U Sremskim Karlovcima hirotonisan je za arhijereja Petar Prvi Petrović Njegoš. U prisustvu tri arhijereja hirotonisao ga je mitropolit Arsenije Putnik. Petar Prvi postao je "episkop Černija Gori Skenderiji i Primorja". Mitropolit karlovački o tome je izvijestio crnogorskog guvernadura, a sam čin posvećenja u Karlovcima značio je produžetak tradicije rukopoloženja crnogorskih mitropolita u Ugarskoj. S obzirom na to da je 15. maja bio umro vladika Arsenije Plamenac kojeg je, mimo volje većine Crnogoraca, za svoga nasljednika odredio njegov ujak vladika Sava, ovim je mitropolitsko dostojanstvo u Crnoj Gori vraćeno kući Petrovića, najzaslužnijoj i najtalentovanijoj crnogorskoj porodici.

1846. u Sremu je rodjen Simo Popovic, pjesnik, koji je na poziv knjaza Nikole dugo boravio u Crnoj Gori, bio urednik lista Crnogorac i licni sekretar knjaza. Pjesnik, prevodilac, žurnalista, političar, istaknuti kulturni i javni radnik, jedan od izvanjaca koji su najduže boravili u Crnoj Gori. Iz Srema, gdje je rođen, u Crnu Goru je došao 1870, na poziv knjaza Nikole. Naredne godine postao je prvi urednik lista „Crnogorac” – prvijenca crnogorskog novinarstva. U toku oslobodilačkog rata 1876–78. bio je državni sekretar i sekretar knjaza Nikole, a nakon oslobođenja guverner Primorske oblasti sa sjedištem u Ulcinju, gdje se završio njegov životni put. U međuvremenu bio je ministar prosvjete i crkvenih poslova u crnogorskoj vladi i član Državnog savjeta Crne Gore. Bavio se i književnošću: pisao je spjevove i pjesme, a njegovi najznačajniji rad su „Memoari”. Umro je 20. avgusta 1921.

1860. U Kotoru je izvršena smrtna kazna nad Todorom Kadićem, crnogorskim emigrantom, koji je 1. avgusta iste godine izvršio atentat nad knjazom Danilom Petrovićem.

1913. otvoreno je crnogorsko poslanstvo u Srbiji, koje se nalazilo u Beogradu u Svetosavskoj ulici br. 41, a prvi ministar je bio Lazar Mijuskovic. Diplomatsko predstavništvo Kraljevine Crne Gore u Srbiji otvoreno je tek nakon balkanskih ratova. Ukazom kralja Nikole, za izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra Crne Gore u Beogradu imenovan je Lazar Mijušković, koji je na toj funkciji ostao do 1915. Otvaranje poslanstva obrazloženo je željom da se „što više razviju i učvrste odnosi između naših dviju bratskih država, koje su u posljednjem srećnom ratu zajedničkim naporima uklonile vjekovnu pregradu koja ih je razdvajala“. Poslanstvo se nalazilo u Svetosavskoj ulici br. 41. To je bila istovremeno i jedina diplomatska misija Crne Gore u inostranstvu do početka I svjetskog rata.

1965. na Cetinju je umro Aleksandar Leso Ivanović, pjesnik, najveći crnogorski liričar i novinar. I prije rata objavljivao je pjesme u časopisima "Venac" i "Zapisi" i književnom almanahu "Srž" kao i u listovima Pregled i Cetinjski odjeci. U toku rata sarađivao je sa listovima Stvaranje i Susreti, a kasnije je bio i novinar "Pobjede". Izdao je zbirku "Stihovi" 1950. i „Čapur u kršu” 1960 godine.

u svijetu:

54. Umro je rimski car i istoričar Klaudije I. Prema predanju, uzrok njegove smrti bile su otrovne pečurke koje mu je dala njegova žena Agripina da bi obezbijedila prijesto za svog sina iz prethodnog braka, Nerona. Tokom Klaudijeve vladavine, od 41. godine, područje južne Engleske organizovano je kao rimska provincija. Napisao je istoriju Rima i autobiografiju.

64. Umro Sveti Petar, prvi Papa, svetac Rimokatoličke crkve, jedan od 12 apostola.

1307. Rimski papa naredio je progon i ubijanje pripadnika vjerskog reda Templara kojom prilikom je ubijen i njihov vođa Žak Demalaj. Ubijanje Templara prekinuo je papa Klement peti 1312, odlukom kojom je ukinut ovaj monaško viteški red nastao 1118. godine.

1792. Položen je kamen temeljac za predsjedničku rezidenciju u Vašingtonu 1800. godine; predsjednik Džon Adams bio je prvi koji se uselio u ovu kuću, ubrzo poznatu kao Bijela kuća.

1815. Strijeljan je francuski maršal Žoakim Mira, najčuveniji među Napoleonovim komandantima armije, kralj Napulja od 1808. do 1815. Zarobljen je pri pokušaju da ponovo osvoji Napulj, a potom pogubljen.

1860. napravljena prva fotografija iz vazduha. Preciznije iz balona iznad Bostona u SAD.

1884. londonska četvrt Grinič ustanovljena kao univerzalni (nulti) meridijan od kojeg se računaju geografske dužine i vremenske zone na Zemlji.

1905. Umro je engleski glumac Henri Irving, jedan od najvećih tragičara 19. vijeka, prvi glumac kojem je 1895. dodijeljena plemićka titula.

1923. Turski parlament proglasio je Ankaru, bivšu Angoru, prijestonicom Turske.

1925. Rođena je Margaret Hilda Roberts, poznata kao Margaret Tačer. Godine 1979. postala je prva žena premijer u istoriji Velike Britanije i bila na tom položaju najduže od svih dotadašnjih premijera u 20. vijeku. Zbog nesuglasica u njenoj Konzervativnoj partiji, u novembru 1990. podnijela je ostavku.

1932. Rođen filmski reditelj i scenarista Dušan Makavejev, jedan od osnivača filmskog crnog talasa.

1943. Italija je objavila rat svom dotadašnjem savezniku Njemačkoj.

1962. Na Brodveju je premijerno izveden komad "Ko se boji Virdžinije Vulf" sa Utom Hagen.

1976. Bolivijski teretni avion "Boing 707", kojem je nakon polijetanja otpao jedan motor, pao je na glavnu ulicu Santa Kruza. Poginula su tri člana posade i više od 100 ljudi na tlu.

1977. Palestinci su oteli njemački Lufthanzin avion, sa zahtjevom da se oslobodi 11 zatvorenih članova njemačke Bader-Majnhof terorističke organizacije, poznate i kao Crvene brigade. Palestinski otmičari spustili su avion u Mogadišu, prijestonici Somalije tek 17. oktobra, prethodno usmrtivši jednog od pilota. Rano izjutra, njemačke specijalne jedinice zauzele su avion, oslobodivši 86 taoca i ubivši trojicu od četiri otmičara. Vođe Bader-Majnhofa na ovo su reagovale izvršivši samoubistvo u zatvorskoj jedinici u Njemačkoj.

1981. Hosni Mubarak izabran je za predsjednika Egipta.

1987. Prvi put su dresirani delfini korišćeni u vojne svrhe. Koristili su ih Amerikanci u Persijskom zalivu.

1988. Laboratorijsko ispitivanje je pokazalo da je "Torinski pokrov", u kojem je, prema vjerovanju mnogih hrišćana, sahranjen Isus Hristos, lažan i da potiče iz Srednjeg vijeka.

1989. zabilježen je rekordni pad vrijednosti akcija na berzi u Njujorku, poslije sličnog pada vrijednosti akcija na berzi u Londonu.

1990. u crkvi Svetog Vasilija Blaženog, na Crvenom trgu u Moskvi, održana je prva liturgija poslije 73 godine.

1993. Sud u Hamburgu proglasio je Njemca Gintera Parhea krivim zbog ranjavanja nožem jugoslovenske teniserke Monike Seleš, ali je na osnovu toga donio presudu koja je širom svijeta ocijenjena kao skandalozna. Parhe je kažnjen uslovno na dvije godine zatvora.

1997. Britanski premijer Toni Bler susreo se sa liderom Šin Fejna Gerijem Adamsom. To je bio prvi susret britanskog premijera i lidera Sjeverne Irske nakon više od 70 godina.

1997. Britanski supersonični automobil prvi je uspio da na tlu probije zvučni zid, postigavši brzinu od 1.222,7 kilometara na sat.

1998. Nakon sedmodnevnih intenzivnih pregovora i pod prijetnjom vojne intervencije NATO-a, predsjednik SR Jugoslavije Slobodan Milošević prihvatio je dolazak Verifikacione misije OEBS-a, koja će pratiti sprovođenje rezolucije Ujedinjenih nacija o Kosovu od 23. septembra i vazdušnu posmatračku misiju nad Kosovom.

2000. U terorističkom napadu na američki vojni brod u jemenskoj luci Aden poginulo je 17 mornara. SAD su za napad optužile saudijskog državljanina u egzilu Osamu bin Ladena.

Uredio Hari Krisna