Crna Gora u Prvom svjetskom ratu

[Hari Krisna]

Rat koji nije trebao Crnoj Gori

Komentari (14)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Prvi svjetski rat, koji je počeo 1914. a završen 1918. godine, bio je prvi oružani sukob globalnih razmjera u istoriji čovječanstva. Rat, u kojem je učestvovalo više od 70 miliona vojnika, vodio se izmedju dva bloka – Centralnih sila i sila Antante, na čijoj strani je učestvovala i Kraljevina Crna Gora.
Gavrilo ubija Franca Ferdinanda


Osim obaveze da podrži saveznike, crnogorska Kraljevina nije imala ni jedan ratni cilj, niti posebni državni interes da učestvuje u ratu. Uz to, za nju je rat nosio i poseban rizik, jer ga je objavila moćnom susjedu - Austro-Ugarskoj, koja je okruživala oko 50 odsto crnogorske teritorije. Tako je Crna Gora, država sa 400.000 stanovnika, zaratila sa Monarhijom koja je tada imala oko 50 miliona podanika!
Rat koji nije trebao Crnoj Gori
Rat je Crnoj Gori donio i ogromne žrtve – više od 20.000 poginulih, ranjenih, umrlih od posljedica bolesti, gladi i stradanja... Rat je za nju bio tragičan i politički – nakon pobjede i oslobođenja, Crna Gora je, mimo svih zakona i pravila, bez uvažavanja njenih zasluga i žrtava, pa i njenog velikog istorijskog imena, ukinuta kao država, a njena dinastija je detronizovana. A povod za ovaj rat, nakon kojeg će sa političke mape Evrope biti izbrisana crnogorska država, bio je atentat na austrougarskog prestolonasljednika, nadvojvodu Franca Ferdinanda, u Sarajevu, 28. juna 1914. godine.
Atentat na Franca Ferdinanda
Austrougarski nadvojvoda Franc Ferdinand boravio je u Bosni i Hercegovini tokom juna 1914. da bi, kao generalni inspektor njenih oružanih snaga, prisustvovao velikim manevrima. Posljednji dan posjete, 28. jun, bio je predviđen za posjetu Sarajevu, glavnom gradu ove provincije. Tog dana trebalo je da posjeti kasarnu, Gradsku vijećnicu, da otvori Zemaljski muzej, obiđe gradske znamenitosti... Ali, nakon posjete Gradskoj vijećnici, oko 11 časova, dok se sa suprugom Sofijom vozio u otvorenom automobilu, nepoznati mladić, koji je stajao na trotoaru, ispalio je prema njima nekoliko hitaca iz pištolja. Meci su pogodili austrijskog prestolonasljednika i njegovu suprugu, i za manje od petnaestak minuta oboje su izdahnuli.
Nastavak dodatka Dnevnih novina i CdM-a o Crnoj Gori u Provm svjetskom ratu čitajte sjutra





------------
Kao dodatak ovoj temi moze biti i već otvorena tema

[Hari Krisna]

Stigla vijest o atentatu na Cetinje: Kralj Nikola rekao "Evo rat!"

Komentari (7)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Vijest o sarajevskom atentatu stigla je na Cetinje istog dana oko 17 sati, u vrijeme održavanja predstave Sokolskog društva. Predstavu su iz prvih redova posmatrale važne ličnosti, medju kojima i predsjednik crnogorske Vlade serdar Janko Vukotić i poglavar Crnogorske crkve, mitropolit Mitrofan.
Kralj Nikola


Činovnik Ministarstva unutrašnjih djela, koji je primio depešu, zaputio se odmah ka predsjedniku Vlade i šapatom mu saopštio vijest o sarajevskom atentatu. Prema svjedočenju mitropolita Mitrofana, predsjednik Vlade, iznenađeno je uzviknuo: “Poginuo!?” “Da, poginuo!”, uzvratio je činovnik. Naredjujući da se predstava prekine, serdar Vukotić je iznenadjenoj publici saopštio: “U Sarajevu je poginuo Franc Ferdinand, austrijski prestolonasljednik.”
U vrijeme kada je na Cetinje stigla vijest o sarajevskom atentatu, kralj Nikola je bio u vozu, na putu između Salcburga i Trsta. Prilikom dužeg zadržavanja voza na jednoj stanici, kraljev pratilac je čuo za ubistvo nadvojvode i njegove supruge. Vijest je saopštio kralju, ali je on prihvatio s nevjericom, sve dok na narednoj stanici nije vidio plakate koji su obavještavali o smrti prestolonasljedničkog para. Njegov pratilac svjedoči da je kralj tada rekao: “Evo rat.”
Crnogorski kralj se vratio u zemlju dva dana nakon atentata, i odmah po dolasku uputio je telegram saučešća austrougarskom caru Franju Josifu. Kralj je proglasio i petnaestodnevnu dvorsku žalost. U zvaničnom “Glasu Crnogorca” objavljen je komentar kojim se najoštrije osuđuje atentat u Sarajevu kao “bezumni teroristički akt usamljenih fanatika”.
Ali, za razliku od zvaničnog Cetinja, vlada Habsburške monarhije nije mislila da je ubistvo prestolonasljedika i njegove supruge, djelo “usamljenih fanatika”. Odgovornom za atentat smatrala je vladu Kraljevine Srbije, kojoj je dostavila Notu sa zahtijevom da se krivci kazne i da njeni organi učestvuju u istrazi. Budući da je ocijenjeno da zahtjevi austrougarske vlade ugrožavaju državni integritet Kraljevine Srbije, srpska vlada ih je odbila. To je Monarhiji poslužilo kao povod da joj 28. jula 1914. objavi rat.
Objava rata
Na stranu Srbije odmah je stala Rusija, koja je dva dana kasnije naredila opštu mobilizaciju. Uslijedila je reakcija Njemačke, koja objavljuje rat Rusiji. Za samo nekoliko dana došlo je i do njemačke objave rata Francuskoj, napada Njemačke na Belgiju, britanske objave rata Njemačkoj i austrougarske objave rata Rusiji. Tako je sukob između Srbije i Austro-Ugarske prerastao u svjetski rat. Što se u međuvremenu dešavalo u Crnoj Gori?
Crnoj Gori ljeta 1914.godine nije bilo do rata, pogotovo ne do sukoba sa svojim moćnim susjedom - Austro-Ugarskom. Njoj je trebao mir i oporavak od Balkanskih ratova, koji su završeni samo prije 11 mjeseci. Ali, kada je došlo do sukoba između Srbije i Austro-Ugarske, te kada se u taj rat uključila i Rusija, ona drugog izbora, osim ulaska u rat, nije mogla imati. Ruski ministar spoljnih poslova rekao je kralju Nikoli da Rusija ne može biti ravnodušna prema sudbini Srbije, i što je još važnije – da će od stava Crne Gore prema ovom sukobu, zavisiti ruski stav prema njoj.
Kralj Nikola naredio mobilizaciju
Za opredjeljenje Crne Gore, to je bilo dovoljno. Kralj Nikola je istog dana kada je Austro-Ugarska objavila Srbiji rat, naredio mobilizaciju crnogorske vojske. Time je već bilo jasno da će se i Crna Gora uskoro naći u ratu. Uslijedilo je nekoliko formalnih poteza: Crnogorska narodna skupština je zatražila od Vlade da objavi rat Austro-Ugarskoj, a kralj i Vlada su 6. avgusta, uvažavajući molbu Skupštine, donijeli odluku o objavi rata. Na početku tog velikog sukoba 1914. godine, Kraljevina Crna Gora bila je jedna od osam ratujućih zemalja. Na jednoj strani, savezničke države su bile: Rusija, Francuska, Velika Britanija, Srbija, Belgija i Crna Gora, a na drugoj: Austro-Ugarska i Njemačka.

Nastavak dodatka Dnevnih novina i CdM-a o Crnoj Gori u Prvom svjetskom ratu čitajte sjutra

[Hari Krisna]

Uspjesi crnogorske vojske, Mojkovačka bitka, pad Cetinja...

Komentari (10)A A A
Autor: Živko Andrijašević
U vrijeme objave rata, crnogorska je vojska bila podijeljena u šest divizija, sa ukupno mobilisanih 35.000 vojnika. Kasnije će, dodatnom mobilizacijom, taj broj biti povećan na 45.000, pa na 48.000 vojnika. Na drugoj strani, prvih dana rata, nalazilo se oko 72.000 austrougarskih vojnika. Sukobljene strane bile su raspoređene na tri glavna fronta: jedan oko Pljevalja, drugi oko Grahova i treći na masivu Lovćena. Ili - pljevaljski, hercegovački i lovćenski front.

Početni uspjesi crnogorske vojske
Tih prvih ratnih dana, crnogorska vojska je uspjela da odbije austrougarski napad na Grahovo, da izvrši prodor do Trebinja i da zauzme Budvu. Tokom septembra i oktobra zauzela je Goražde, Foču i Rogaticu. Zvanične crnogorske novine slavodobitno objavljuju: “Neprijatelj je potpuno demoralizovan. On našim trupama svuda ostavlja bogat plijen. Austrijanci se u panici povlače. Naša vojska nalazi se sada petnaest kilometara daleko od Sarajeva, glavnog grada Bosne.” Ipak, uprkos poletu, krajem 1914. došlo je do zatišja, koje će potrajati do oktobra naredne godine. Tokom ovog zatišja, crnogorska vojska uspijeva da zauzme Skadar.
Njemačko-austrougarska ofanziva
Oktobra 1915. godine počinje velika njemačko-austrougarska ofanziva na Srbiju, što izaziva i rasplamsavanje sukoba na crnogorskom frontu. Krajem 1915. austrougarska vojska zauzima Pljevlja, čime je otvoren put za njen prodor dolinom Tare, prema Mojkovcu. Ubrzo je došlo i do sukoba u dolini Tare, gdje je crnogorska vojska pokušavala da zaustavi austrougarsko nadiranje ka Mojkovcu, i dalje prema Mateševu. Odbranom ovih položaja, Crnogorci su spriječavali austrougarske trupe da ovladaju pravcem kojim se srpska vojska povlačila prema Podgorici i Skadru. Ukoliko bi u tome uspjeli, Austrougari bi dobili mogućnost da nastave prema Skadru i Draču, gdje je već stigla glavnina srpskih snaga i gdje se od početka decembra 1915. nalazila srpska vlada i Vrhovna komanda. Za srpsku vojsku to bi bilo fatalno. Ipak, Crnogorci su uspjeli da ih u tome spriječe.
U vrijeme ofanzive austrougarskih trupa na Crnu Goru, krajem 1915. godine, oko 500 crnogorskih iseljenika, koji su živjeli u Americi, krenuli su kao dobrovljci da pomognu odbranu Crne Gore. Nakon višenedjeljnog putovanja, stigli su u italijansku luku Brindizi, odakle su brodom “Brindizi“ krenuli preko Jadrana. Trebalo je da se iskrcaju u albanskoj luci Medova, a odatle da krenu prema Crnoj Gori. Brod sa oko 500 crnogorskih dobrovoljaca doplovio je 6. januara 1916. godine u Medovski zaliv, ali je na 500 m od obale naletio na podvodnu minu. Brod je za kratko vrijeme potonuo, a smrt je u Medovskom zalivu našlo više od 380 crnogorskih dobrovoljaca, dok se oko 160 spasilo.

Mojkovačka bitka
Januara 1916. austrougarska ofanziva na Crnu Goru doživjela je vrhunac: oko 150.000 austrougarskih vojnika, krenulo je u opšti napad. Nešto manje od 40.000 crnogorskih vojnika, pokušavalo je da ih zaustavi. Napadom jakih austrougarskih snaga na sektoru Mojkovac – Levertara, 6. januara, počela je operacija koja je u istoriografiji poznata kao Mojkovačka bitka. Crnogorska vojska imala je ovdje oko 4.000 vojnika, dok je neprijatelj raspolagao sa nešto više od 14.000 ljudi. Glavna bitka vođena je na poziciji Uloševina - Bojna Njiva – Razvršje, a cilj Austrougara bio je da probiju crnogorske linije i nastave prema Kolašinu i Podgorici. Narednog dana, 7. januara, crnogorska vojska je uspjela da potisne neprijatelja. Ni tokom tri sljedeća dana, austrougarske trupe nijesu uspjele da žestokim udarima ovladaju ovim sektorom. Time je spriječena njihova namjera da preko Tare prodru u središte Crne Gore.
Nesumnjivo, Mojkovačka bitka bila je najteža crnogorska bitka u Prvom svjetskom ratu i njena najveća pobjeda. Uprkos brojčanoj nadmoći neprijatelja, gotovo četiri naspram jedan, i njegovoj oružanoj premoći, crnogorska vojska je - zahvaljujući hrabrosti, borbenom duhu i požrtvovanju - uspjela da odbrani položaje. Učinila je to u vrijeme kada već nije bilo nade da će Crna Gora uspjeti da odbrani slobodu i nezavisnost.
Hercegovački i Lovćenski front
Početkom januara 1916. godine, započinje i austrougarska ofanziva na Hercegovačkom i Lovćenskom frontu. Na Hercegovačkom frontu crnogorska vojska se pred naletom neprijatelja morala povući prema Nikšiću, dok su na Lovćenskom, nakon nekoliko dana borbe, izgubljene najvažnije tačke njegove odbrane. Uprkos snažnom otporu, austrougarske trupe su uspjele da 11. januara ovladaju čitavim masivom Lovćena, a dva dana kasnije ušle su u nebranjeno Cetinje, koje su kralj i Vlada nešto ranije napustili. Iako se kasnije u nekim propagandnim publikacijama tvrdilo da je Lovćen predat Austrougarima bez velike borbe, u zvaničnim podacima se navodi da je tokom osvajanja Lovćena poginulo 1.260 neprijateljskih vojnika.
Pad Cetinja
Padom Lovćena i osvajanjem Cetinja, započinje posljednji čin crnogorske ratne drame. Nakon napuštanja prijestonice, kralj i Vlada premjestili su se u Podgoricu. Dvorac na Kruševcu, u koji se smjestio kralj i njegova porodica, postao je i novo sjedište crnogorske vlade i Vrhovne komande. Na Kruševcu su odmah počele duge i dramatične sjednice. Najčešće se raspravljalo o samo jednoj temi – ponudi austrougarske komande za bezuslovnu predaju crnogorske vojske. Vlada je ovu ponudu prihvatila, predlažući da se pošalju izaslanici koji će ugovoriti način predaje i utvrditi odredbe mira. Ali, kralj je bio odlučno protiv. “Ja gledam i vidim malo dalje”, govorio je kralj ministrima, “ja gledam u budućnost... Mi smo Crnogorci živjeli od našeg svijetlog obraza, od naše neokrnjene političke i vojničke časti... Imamo čast i slavu. Lišimo li se toga, sve smo izgubili. Nema mira sa Austrijom. Ne govorite mi više o njemu.”
Nastavak dodatka Dnevnih novina i CdM-a o Crnoj Gori u Prvom svjetskom ratu čitajte sjutra

[Hari Krisna]

Odlazak kralja Nikole, raspuštanje crnogorske vojske, pomoći ni od koga...

Komentari (4)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Uprkos uvjeravanjima ministara da čak ni Saveznici neće prekoriti Crnu Goru zbog kapitulacije, kao i da će bezuslovno prihvatanje mira biti dobro za sve, kralj Nikola je ostao pri svom stavu.

On je čak najavljivao da će okupiti vojsku na Carevom lazu, mjestu znamenite bitke iz XVIII vijeka, i pružiti posljednji otpor neprijatelju. Ali, bila je to samo jedna od njegovih političkih predstava – niti se crnogorska vojska mogla okupiti, niti je za bilo kakav otpor bilo uslova. Zbog čega je onda kralj Nikola odbijao da prihvati pregovore o miru i zbog čega je tobože namjeravao da krene na Carev laz? Jednostavno, želio je da sve oko sebe uvjeri da on nema nikakvih tajnih dogovora s Austro-Ugarskom.
Pregovori o „časnom miru“
Uprkos kraljevom prividnom odbijanju pregovora o miru, situacija nije bila ni malo laka. Već tada je postojala mogućnost da austrougarske trupe potpuno presjeku odstupnicu crnogorskoj vojsci, i zarobe kralja i Vladu. Zato su, uviđajući da je posljednji čas da se započnu pregovori, kralj i Vlada uputili pregovarače komandantu austrougarske divizije i ponudili prekid neprijateljstva, a ne kapitulaciju. Vlada je to nazvala – “časnim mirom”. Ali, ništa od časnog mira: Austro-Ugarska je tražila bezuslovnu predaju oružja i internaciju svih crnogorskih vojnika dok traju mirovni pregovori. Na sjednici Vlade 19. januara, kralj odbija uslove takvog mira, ali ipak ne želi da potpiše akt o povlačenju vojske prema Skadru. Tog dana, oko 15 časova, za Skadar odlazi on sam. U Skadar kralj stiže uveče, a već sjutradan nastavlja za Medovu. U Medovi se, 21. januara, ukrcava na italijanski ratni brod i odlazi u izbjeglištvo.
Odlazak kralja Nikole
Sekretar kralja Nikole zabilježio je neke detalje tog putovanja: “Nude kralja italijanski oficiri da siđe dolje u svoju kabinu, da se odmori. Odbija hladno i dostojanstveno. Uvio se u šinjel od gume, sjedi na deku pogružen i misli i ćuti. Valovi sve veći. Zapljuskuju torpiljer. Daleko smo na pučini. Vide se u plavoj magličastoj daljini vrhovi visokih crnogorskih planina. Kralj ustaje, pridržava se za gvozdenu ogradu lijevom rukom, a desnom se krsti i gleda dugo i dugo u pravcu Crne Gore. Oči mu s svijetle i blistaju u suzama.Izgubi se kopno. Beskrajno more... Kralj neprestano sjedi gore na torpiljeru. Opet mu donose ponude. Sve odbija. Šinjel mu je mokar od kapljica razbijenih valova... Neprestano ćuti. “Gospodaru” – prekidoh ćutanje – “mnogo ste žalosni... Da li Vam je na koga žao među onima tamo, koji za nama ostadoše?” Pogleda me blago i reče: “Ni na koga. Neka su svi blagosloveni!” I opet zaćuta. ” Kasno uveče, kralj je stigao u italijansku luku Brindizi.
Raspuštanje crnogorske vojske

Nakon kraljevog odlaska, vlast je preuzela kraljevska vlada, koja odmah donosi odluku o raspuštanju crnogorske vojske: “Pošto je Njegovo Veličanstvo Kralj Gospodar odsutan iz zemlje, to je Kraljevska vlada, a na osnovu člana 16 zemaljskog ustava preuzela vlast i riješila da se vojska raziđe sa položaja, te prema tome vojska i ne postoji već samo narod. ” Naredba je objavljena 21. januara (odnosno 8. januara po starom kalendaru), i sa formalno-pravnog stanovišta, nije bila akt kapitulacije, jer Vlada i nije imala pravo da takvu odluku donese. Prema Ustavu, kapitulaciju je jedino mogao potpisati kralj, a on je, kada je donijeta odluka o raspuštanju vojske, već bio na putu za Brindizi.
Poslije kralja Nikole, ubrzo je zemlju napustio i dio crnogorske Vlade. Kralj i Vlada našli su utočište u Francuskoj. U Crnoj Gori je ostao načelnik Vrhovne komande crnogorske vojske, serdar-divizijar Janko Vukotić i tri ministra: Radomir Vešović, Marko Radulović, Risto Popović. Od vladarske porodice, ostao je kraljev sin Mirko.
Pomoći ni od koga...
Još dok je kralj Nikola plovio za Brindizi, crnogorska vojska počela je da napušta položaje i vraća se svojim kućama. I tada, a i ranije, crnogorski vladar bio je protivnik ideje o povlačenju vojske preko Albanije, smatrajući da je to uzaludna žrtva. Za konačnu pobjedu u ratu, računao je kralj, postojanje crnogorske vojske u izbjeglištvu ne bi imalo presudan značaj, dok bi prilikom pregovora o miru s Austro-Ugarskom, to mogla biti nepovoljna okolnost. On je želio da raspuštanje vojske bude gest koji će doprinijeti uspostavljanju što snošljivijeg okupacionog sistema u zemlji, i gest koji će, prilikom potpisivanja ugovora o miru, Austro-Ugarsku u većoj mjeri obavezati na uvažavanje državne posebnosti Crne Gore. Kralj je, u to nema sumnje, želio da sačuva crnogorski narod, državu i dinastiju, u vrijeme kada ni on, niti Crna Gora, ni od koga nijesu mogli tražiti ili očekivati pomoć.
Ubrzo poslije polaganja oružja crnogorske vojske, bilo je među oficirima razmišljanja o odmetanju u šumu i vođenju gerilskog rata. Neki su i samoinicijativno počeli da napadaju austrougarske patrole, ali im je načelnik Štaba, serdar Janko Vukotić, to najstrožije zabranio. Kasnije je serdar Vukotić objašnjavao zbog čega je bio protivnik ideje da se vojska odmetne u šumu i nastavi otpor: “Promislio sam – ako se maknem u goru, izbjeći će sa mnom na hiljade Crnogoraca, a gdje dođemo, moramo pojesti, ako je još kome ostalo, deset kila žita ili kumpira, i onda isto kapitulirati. Pregovore o miru ćemo omesti, i onda će mi svaki reći (kao što bi) da sam tražeći ličnu slavu, upropastio crnogorski narod do kraja.”
Nastavak dodatka Dnevnih novina i CdM-a o Crnoj Gori u Prvom svjetskom ratu čitajte sjutra

[Hari Krisna]

Okupaciona vlast Austro-Ugarske, gladne godine...

Komentari (4)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Nakon raspuštanja crnogorske vojske i odlaska kralja Nikole i dijela Vlade iz zemlje, uspostavljena je u Crnoj Gori austrougarska okupacijska vlast.


Naredbom austrougarskog cara formirana je Generalna vojna uprava sa sjedištem na Cetinju, odnosno, Vojno generalno guvernerstvo, koje je na teritoriji Crne Gore obavljalo cjelokupnu vojnu i administrativnu vlast. Formirani su i organi okružne i lokalne vlasti, u kojima je radilo i nekoliko stotina crnogorskih državljana. Sa novom vlašću sarađivali su i bivši crnogorski ministri: vojvoda Gavro Vuković, Lazar Tomanović, Filip Jergović, Marko Đukanović... Oni su svoj autoritet koristili da bi, koliko-toliko, ublažili stav okupatora prema stanovništvu i spasili narod od stradanja. Zbog istih razloga, sa okupacionom vlašću blisko je sarađivao i crnogorski mitropolit Mitrofan.
Okupaciona vlast Austro-Ugarske
Kao svaka okupacijska vlast, i ova je imala glavni zadatak da osigura mir i poredak na prostoru Crne Gore. Za ostvarivanje tih ciljeva, bilo joj je na raspolaganju oko 800 činovnika i od 1.500 do 2.000 žandarma. Na prostoru Crne Gore nalazila su se početkom 1916. godine i 22 bataljona austrougarske vojske.
Prve dane okupacije u Crnoj Gori, obilježilo je prikupljanje oružja – kako onog koje je bilo u posjedu crnogorske vojske, tako i onog koje se nalazilo kod stanovništva. Prema evidenciji, prikupljeno je više od 65.000 komada raznog oružja, a vojne vlasti su procjenjivale da je kod stanovništva ostalo još oko 20.000 pušaka. Za posjedovanje oružja bile su predviđene veoma stroge kazne – od 5 do 20 godina teške tamnice.
Okupaciona vlast je preduzela čitav niz mjera da bi uredila svakodnevni život, rad institucija i organa vlasti, snabdijevanje stanovništva... Takođe, ustanovljeni su vojni i civilni sudovi, formirani starački domovi i javne kuhinje, započeli javni radovi na izgradnji puteva, organizovana je zdravstvena služba, uvedeni su novi porezi i rekvizicija poljoprivrednih plodova i stoke... Od septembra 1916. obnovljen je rad osnovnih škola i dječijih vrtića, pa je tokom prve godine okupacije, u osnovne škole upisano između 500 i 600 đaka. Donešen je i novi nastavni program, kojim su iz nastave izbačeni sadržaji koji podstiču nacionalne osjećaje, poput tema iz istorije i književnosti, a kao obavezno pismo uvedena je latinica. Za razliku od školstva, potpunu autonomiju uživala je Crnogorska crkva.
Rade škole, izlaze novine...
Na Cetinju su od avgusta 1916. godine dva puta neđeljno izlazile i “Cetinjske novine”, kao i njihov dodatak “Cetinjske ilustrovane novine”, u kojima su objavljivane vijesti s fronta, naredbe okupacijske vlasti, oglasi, lične vijesti, prilozi iz istorije... Mnogi su preko ovih novina tražili svoje najbliže ili iz inostranstva javljali rodbini u Crnoj Gori da su “zdravo i dobro”.
Okupaciona vlast je potpuno kontrolisala proizvodnju i promet životnih namirnica, kao i snabdijevanje stanovništva prehrambenim proizvodima. Vlast je odlučila da se namirnice više ne mogu slobodno držati ili prodavati, pa se u jednoj naredbi kaže: “Domaće žito od žetve godine 1916. kao i masline stavljeno je pod zapljenu časom rastave od zemlje.” Donešena je i naredba o obaveznom obrađivanju svih zemljišnih površina, kao i najvišim cijenama žitarica. Da bi se racionalnije trošila hrana, uvedeni su i tzv.bezmesni dani – srijeda i petak, kada se meso nije smjelo prodavati, kuvati ili služiti u kafanama. Znajući da odavno u Crnoj Gori postoji problem prehrane stanovništva, okupaciona vlast je jedno vrijeme besplatno dijelila hranu najugroženijim i najsiromašnijim porodicama, dok su ostali mogli da je kupe u državnim skladištima po pristupačnim cijenama. Žito su mogli dobiti i zaposleni na javnim radovima koje je organizovala nova vlast.
Gladne godine
Tada je, da bi se umanjile posljedice gladi, novac za kupovinu žita narodu slala preko Crvenog krsta i izbjeglička crnogorska Vlada. Novac je dobijao mitropolit Mitrofan, koji ga je ustupao okupatorskoj vlasti da ga razdijeli najugroženijim porodicama. Ipak, uprkos svim tim mjerama, u Crnoj Gori je tokom 1917. i 1918. godine, vladala velika glad. Smrt od gladi nije bila rijetkost.
Jedno svjedočanstvo o tim nevoljama ostavio je Milovan Đilas, koji je u vrijeme rata bio dječak: “To je bilo 1917. Baš ta godina bijaše gladna da se nikad ne zaboravi. Slana, a zatim suša, satrli su sve - čak i da nije bilo rata, glad bi došla u pohode. Ljudi su jeli resu ljeskovu i bukovu pilovinu. Majka je u proljeće brala koprive i stavljala pred nas zelene neslane guke. Imali smo kravu i svi smo je voljeli i mazili kao kućno čeljade. Kad su koprive bile zabrkane s kisjelim mlijekom, a pogotovu podmetene s malo brašna, onda bi to bila uželjena gozba. Često smo bili gladni. Gladni, ja i brat, kukajući nad svojim udesom, plačući smo zaspali... Prvi put smo tada pričali o smrti...” Stanovništvo Crne Gore je tih godina masovno umiralo i od epidemije gripa, koji je nazvan “Španjolica” ili “Španjolka”.
Nastavak dodatka Dnevnih novina i CdM-a o Crnoj Gori u Prvom svjetskom ratu čitajte sjutra

[Hari Krisna]

Austrougarska okupacija, početak pokreta otpora, slali Crnogorce u logore

Komentari (9)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Austrougarska okupacija imala je još jednu neminovnu posljedicu-oružani otpor okupatoru. Samo nekoliko mjeseci poslije pada Crne Gore, počelo se razgovarati o organizovanju ustanka. Glavnu riječ su u tim radnjama imali crnogorski generali: Janko Vukotić, Mitar Martinović, Jovo Bećir i Radomir Vešović. Ali, okupaciona vlast je preko svojih povjerenika ubrzo saznala da generali pripremaju oružanu pobunu, i odlučila da njih, i ostale osumnjičene, pošalje u internaciju.
Cetinje


Početak pokreta otpora
Sredinom 1916. u internaciju su upućeni svi osumnjičeni, osim generala Vešovića. On je prilikom sprovođenja izvadio pištolj i ubio austrougarskog oficira koji ga je sprovodio, a zatim se sa grupom pristalica odmetnuo u šumu. Ovaj događaj označio je početak pokreta otpora u Crnoj Gori, ali i početak različitih kaznenih mjera okupatora prema stanovništvu. Tada započinje sve veće odmetanje Crnogoraca u šumu i formiranje manjih gerilskih četa, čiji su pripadnici nazvani komitama. Oni su napadali na austrougarske patrole i manje jedinice, otimali ratni materijal, kažnjavali vojnike i oficire koji su činili nasilja nad stanovništvom, kao i okupatorske špijune... Računalo se da je krajem 1916. na području Crne Gore bilo oko 300 komita, da bi tokom naredne dvije godine taj broj iznosio oko hiljadu. Zbog sve snažnijeg pokreta otpora, donešena je naredba da će svi koji se odmetnu u komite biti kažnjeni smrću, a ista kazna namijenjena je i za stanovništvo koje ih na bilo koji način pomaže.
Potjera za komitama
U Crnoj Gori je već sa prvim znacima otpora, započela potjera za komitima, kao i lov na njihove pomagače. Jake vojne i policijske snage preduzimale su akcije za njihovo hvatanje i uništenje, uz represalije nad stanovništvom koje im je pružalo podršku. Okupatorska policija je često imala uspjeha u otkrivanju komitskih pomagača, a dešavalo se i da komite opkoli i uhvati u kući gdje su došli da prenoće. Takvi uspjesi najčešće su objašnjavani postojanjem ne malog broja špijuna među domaćim stanovništvom. No, ako ne uhvati komite, austrougarska vojska je svoje žrtve osvećivala kažnjavajući nedužno stanovništvo. Nekad je kazna bila internacija, nekad odmazda. U tim danima bilo je i novih primjera čojstva i junaštva. Kada je 1917. godine, tokom borbe s komitima, u Pješivcima poginulo sedam austorugarskih vojnika i oficira, okupator je odlučio da za odmazdu strijelja dvadeset nedužnih muškaraca iz ovog kraja.
Strica na strijeljanju zamijenio sinovca
Među njima bio je i sedamnaestogodišnji Krsto Savov Uskoković, koji je rano ostao bez oca, i bio najstariji muškarac u kući. Ali, u zoru prije strijeljana, pred austrougarskog oficira došao je Krstov stric, Petko Uskoković, i zatražio da na strijeljanju zamijeni sinovca. Oficiru, kome je bio važan samo broj ljudi koje treba da strijelja, a ne i njihovo ime ili godište, dozvolio je da stric zamijeni sinovca. Petko Spasojev Uskoković strijeljan je sa ostalim taocima kod crkve u Bogetićima. Pola vijeka kasnije, sinovac umjesto koga je stao pred streljački vod, podigao mu je spomenik, s natpisom kojim se dostojno odužio stricu: “Dobrovoljno-junački podmetnuo je svoje grudi pred švapskim cijevima 1917. godine Petko Spasojev Uskoković zamjenjujući svog sinovca Krsta, koji mu u znak zahvalnosti podiže spomenik ovaj, i u srcu svome”.
Internacija Crnogoraca u logore
Da bi suzbila otpor stanovništva i primorala ga na poslušnost, austrougarska vlast je započela i sa internacijom Crnogoraca u logore izvan Crne Gore, uglavnom u Mađarskoj. Samo tokom 1916. upućeno je u logore oko 4.000 ljudi. Iako tačnih podataka nema, do kraja rata je internirano više od 10.000 Crnogoraca. Uslovi života u logorima bili su teški, tako da su se mnogi razboljeli i umrli. U zavisnosti od logora i ratne godine, kilogram hljeba, kao dnevno sljedovanje, dijelio se na dvojicu, trojicu ili četvoricu. Bilo je dana kada nije bilo hljeba.
Jedan je Crnogorac ostavio zapis o logorskim danima: “Na hiljade litara vode stavljalo se po nekoliko kilograma neke mljevene trave, šećerne ili žute repe. Ta bistra, vruća voda dijelila se hiljadama kao hrana... Ljudi su ličili na aveti i umirali su u velikom broju.” Da bi tragične posljedice života u logirima bile manje, brinula se i crnogorska vlada, koja je interniranima slala novčanu pomoć i pakete.
Nastavak dodatka Dnevnih novina i CdM-a o Crnoj Gori u Prvom svjetskom ratu čitajte sjutra

[Hari Krisna]

Emigrantski dani kralja i vlade, privremena vlast za „prisajedinjenje“ Crne Gore

Komentari (9)A A A
Autor: Živko Andrijašević
U vrijeme austrougarske okupacije Crne Gore, kralj Nikola, njegova porodica i crnogorska vlada, našli su utočište u Francuskoj - najprije u Bordou, a zatim u Nejiu kod Pariza. Pored njih, u izbjeglištvo je otišlo i 300 državnih činovnika sa porodicama. Na francusku teritoriju došlo je i oko 100 crnogorskih studenata, kao i 1.500 drugih crnogorskih državljana. Svi oni su činili crnogorsku izbjegličku koloniju.

Emigrantski dani kralja i vlade
Od prvih emigrantskih dana, crnogorski kralj i vlada morali su da vode brigu o stanovništvu u domovini, organizujući prikupljanje i slanje pomoći, ali i da vode bitku za političku budućnost Crne Gore. A suprotna strana u toj bici, bili su Saveznici. Još 1916. godine, savezničke zemlje – Rusija i Francuska, zagovaraju stanovnište da nakon završetka rata, na Balkanu treba stvoriti veliku srpsku, odnosno, južnoslovensku državu, i da zato Crnu Goru treba pripojiti Srbiji.
Kralj i vlada uporno su dokazivali da Crna Gora ima pravo na državnu samostalnost, kao i da o njenoj budućnosti jedino može da odluči crnogorski narod. Barem deklarativno, crnogorska vlada nije bila protivnikom svesrpskog i jugoslovenskog ujedinjenja, ali nije podržavala način na koji je planirano da se ujedinjenje sprovede. Ona je smatrala da o budućnosti države Crne Gore treba odlučivati u skladu sa crnogorskim zakonima i međunarodnim standardima, i to nakon završetka rata i povratka kralja i vlade u zemlju. Ako bi bila stvorena nova država na Balkanu, čiji bi dio postala i Crna Gora, Kralj i vlada su bili mišljenja da ona mora počivati na federativnoj osnovi, uz poštovanje istorijskih posebnosti zemalja koje je čine. U suštini, radilo se o modelu kojim bi se u najvećoj mogućoj mjeri očuvala crnogorska državna i dinastička tradicija.
Ratni saveznici okreću leđa
Kralj u jednom memorandumu saveznicima navodi da “nezavisnost i samostalnost crnogorskog političkog života moraju biti obnovljeni i postavljeni izvan svake slučajnosti i opasnosti”, te da velike sile moraju garantovati teritorijalnu i političku nezavisnost Crne Gore. Čak i za diplomatski jezik, ovakvi stavovi su bili potpuno jasni: kralj Nikola je protivnik utapanja Crne Gore u veliku južnoslovensku državu, koju saveznici namjeravaju da stvore. I to je bilo dovoljno da se crnogorski ratni saveznici, najprije Rusija, a zatim i Francuska, okrenu protiv njega. I što je još tragičnije, da započnu političku akciju za nasilno ukidanje crnogorske države i detronizaciju dinastije Petrović-Njegoš.
Srpska vlada ukida crnogorsku nezavisnost
Politički najuticajnija saveznička zemlja, Francuska, povjerila je realizaciju ove akcije vladi Kraljevine Srbije. Već krajem 1916. srpska vlada je počela s političkim, diplomatskim i propagandnim djelovanjem. Najprije je, kako to u ovakvim obračunima obično biva, kralj u propagandnim publikacijama prikazivan kao izdajnik, nepatriota i špekulant, tako da je njegovo svrgavanje počinjalo da liči na plemenitu misiju. Zatim je počela akcija za njegovu političku izolaciju. Ostavljena od saveznika, bez bilo čije političke podrške, medijski uprljana, bez vojske i novca, sa vladarem i vladom koji su faktički bili zatočenici savezničke zemlje u koju su se sklonili, crnogorska strana iz ove bitke nije mogla izaći kao pobjednik. Time je, još u toku rata, sudbina Crne Gore bila riješena. Crnu Goru je trebalo ukinuti, odmah nakon oslobođenja.

Srpska vojska stiže u Crnu Goru
Još dok je, oktobra 1918., trajala velika ofanziva Saveznika na Balkanu, srpska vojska, koja se nalazila u Makedoniji, dobila je zadatak da krene prema Crnoj Gori i oslobodi je austrougarske vlasti. Pukovnik, koji je bio na čelu jedinice koja je dobila taj zadatak, svjedočio je da mu je srpski regent Aleksandar tada rekao: “Pri radu u Crnoj Gori nemojte biti meka srca. Kralju Nikoli treba zabraniti dolazak u Crnu Goru po svaku cenu, pa ma upotrijebili krajnja sredstva.”
I dok su srpske trupe išle prema Crnoj Gori, veći dio njene teritorije bio je napušten od austrougarske vojske ili oslobođen zaslugom komitskih četa. Komiti su oslobodili: Berane, Kolašin, Bijelo Polje, Pljevlja, Nikšić..., dok se iz drugih većih gradova austrougarska vojska sama povukla. Srpska vojska učestvovala u oslobođenju samo jednog manjeg dijela crnogorske teritorije. Do 11. novembra 1918., na teritoriji Crne Gore nije bilo ni jednog austrougarskog vojnika. Odlukom srpske vojske, tada su raspušteni svi samoorganizovani odredi Crnogoraca i komitske čete, a zemlja je zaposjednuta od strane srpskih i savezničkih trupa.
Privremena vlast za „prisajedinjenje“ Crne Gore
U Crnoj Gori je uspostavljena privremena vlast, koja će, pod nadzorom srpske vojske i organa srpske vlade, izvršiti prisajedinjenje Crne Gore Srbiji, i detronizaciju dinastije Petrović-Njegoš. Kao dio Srbije, ona će postati dio Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevine Jugoslavije.
Tako se završava priča o Crnoj Gori u Prvom svjetskom ratu, i počinje njen život u novoj državi. Istovremeno, u samoj Crnoj Gori i van nje, počinje i borba za odbranu njenog državnog i nacionalnog identiteta, za obnovu njene nezavisnosti. Nakon velikih i burnih dešavanja, državnost i nezavisnost koju je izgubila 1918., Crna Gora će vratiti poslije gotovo devet decenija, odlukom njenih građana na referendumu o nezavisnosti, 21. maja 2006. godine.

[Hari Krisna]

Nastavak je i na temi

[Hari Krisna]

Uvertira Podgoričke skupštine: Velike sile saglasne da se Crna Gora pripoji Srbiji

Komentari (11)A A A
Autor: Živko Andrijašević
U vrijeme Prvog svjetskog rata, u kome je na strani sila Antante učestvovala i Crna Gora, velike sile koje su činile Antantu razmišljale su o budućnosti Balkana nakon pobjede nad Austrougarskom. Jedna od varijanata bila je stvaranje velike južnoslovenske države, u čiji bi sastav ušle Srbija i Crna Gora, kao dvije nezavisne države, i oblasti pod austrougarskom vlašću – Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Slovenija.


Kako politički urediti novu državu i na koji način izvršiti ujedinjenje ovih oblasti, bilo je ostavljeno da se riješi kada kraj rata postane izvjestan. Kada je riječ o Crnoj Gori, nezavisnoj državi koja je zvanično priznata 1878. godine na Berlinskom kongresu, stav velikih sila bio je jasan: Crna Gora nakon završetka rata treba da okonča svoj samostalni državni život, a njena dinastija da bude detronizovana.
Velike sile saglasne da se Crna Gora pripoji Srbiji
Još 1916. godine, dok su se crnogorski kralj i vlada nalazili u emigraciji, među velikim silama je postignuta saglasnost da Crna Gora treba da bude pripojena Srbiji. Najprije je, početkom 1916. godine, šef ruske diplomatije izjavio da će Rusija ujedinjenje Crne Gore i Srbije dočekati sa osjećanjem potpunog zadovoljstva. Isti stav imala je i Francuska, iako ga je od kralja Nikole zadugo skrivala. Predsjednik francuske vlade, Aristid Brijan, je sredinom avgusta 1916. uvjeravao kralja Nikolu da još nije donesena konačna odluka o statusu Crne Gore, da bi februara naredne godine ubjeđivao kralja da nije nemoguće da Crna Gora bude obnovljena kao nezavisna država. Ali, francuska vlada nije imala bilo kakvih nedoumica oko političke budućnosti Crne Gore i njene dinastije.
Ni Britanci nijesu bili zagovornici ideje o obnavljanju nezavisne Crne Gore nakon završetka rata. Oni su takav svoj stav pravdali nepovjerenjem prema kralju Nikoli zbog dvoličnog držanja u ratu i ekonomskim razlozima. U Forin ofisu su smatrali da su Crnogorci “planinski ogranak srpskog naroda”, te da Srbija mora biti proširena Crnom Gorom.
Za očuvanje nezavisne Crne Gore poslije završetka rata, nijesu bile ni SAD, s tim što je vlada Sjedinjenih Država u početku bila za stvaranje jugoslovenske federacije, ali ne i za prosto pripajanje Crne Gore Srbiji.

[Hari Krisna]

Za obnavljanje Crne Gore zalagala se jedino Italija

Komentari (8)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Za obnavljanje Crne Gore zalagala se jedino Italija, ali ponajmanje zbog kralja Nikole i procjene da time čini korist njegovoj dinastiji ili Crnoj Gori. Italija se plašila velike srpske države koja bi došla do obala Jadranskog mora, kao i balkanskih teritorijalnih namirivanja koja bi mogla ići na štetu Albanije. Strah za jadranske ili albanske teritorije bio je još jači ukoliko umjesto uvećane Srbije bude stvorena jugoslovenska država.

Stav crnogorske vlade
Barem deklarativno, crnogorska vlada nije bila protivnikom jugoslovenskog ujedinjenja. Njene rezerve, pa i otvoreno protivljenje, uvijek se ticalo načina na koji to ujedinjenje treba sprovesti i unutrašnjeg uređenja koje nova zajednica treba da ima. Crnogorska vlada je isticala da ujedinjenje treba izvršiti u skladu sa domaćim zakonodavstvom i međunarodnim standardima, i to nakon završetka rata i povratka kralja i vlade u zemlju. Što se tiče uređenja buduće države, crnogorska vlada se zalagala da ona počiva na federativnoj osnovi, uz očuvanje istorijskih i političkih individualnosti svih njenih djelova.
Ratni ciljevi Srbije
Ideja o stvaranju jugoslovenske države nakon rušenja Austrougarske bila je osnovno polaziše i u politici ratnih ciljeva Srbije 1914. godine. Dva dana poslije početka rata, predsjednik srpske vlade, Nikola Pašić je govorio o novim srpskim granicama, linijom Klagenfurt-Marburg-Segedin. Za Pašića je država u kojoj bi zajednički živjeli Srbi, Hrvati i Slovenci bila - nacionalna država, smatrajući da se radi o jednoplemenom narodu. Istovremeno, Pašić je odbacivao svaku mogućnost da nova država bude federalistički uređena, zalažući se da srpski element u njoj ima političku dominaciju.
Šta će biti sa Crnom Gorom
Političko opredjeljenje srpske vlade o stvaranju jugoslovenske države, neminovno je nametalo pitanje: Što će biti sa Crnom Gorom, i posebno, sa njenom dinastijom? Jasno je bilo još 1914. godine da je postojanje nezavisne crnogorske države nespojivo sa ostvarivanjem ratnog cilja koji je Srbija proklamovala, pa je na jednoj sjednici vlade Pašić postavio pitanje:
“Ima li političkog smisla da Crna Gora ostane kao zasebna srpska državica u trenutku kada se celo srpstvo ujedinjuje”? Ocijenivši da bi u tom slučaju ova, kako on kaže, “zasebna srpska državica”, narušavala koncept ujedinjenja za koji se zalaže srpska vlada, ali i da bi separatna politika crnogorskog dvora mogla biti iskorišćena od neprijatelja južnoslovenskog jedinstva, odlučeno je da se zauzme blagonaklono držanje prema pristalicama ove ideje među crnogorskom emigracijom.
Ponude kralju Nikoli

Još 1916. godine srpska vlada je pokušala da kralja Nikolu pridobije za ovu ideju, ponuduvši mu da se odrekne prijestola, a da zauzvrat on i članovi dinastije dobiju doživotnu apanažu i pravo da se koriste titulama. Naravno, kralj Nikola nije htio pristati na ovu ponudu. Za srpsku vladu, od tada je postojao samo jedan plan kada je u pitanju Crna Gora: rad na njenom pripajanju Srbiji i detronizacija dinastije Petrović-Njegoš. Za ovakvo djelovanje srpska vlada je imala podršku većine savezničkih zemalja, posebno Rusije i Francuske, koja nakon revolucije u Rusiji 1917, ima glavnu riječ kada su u pitanju balkanski poslovi.
Propaganda srpske vlade
Organizovana politička i propagandna akcija srpske vlade kojom se trebalo suprotstaviti djelovanju crnogorske emigrantske vlade i njenom osnovnom cilju - očuvanju nezavisne Crne Gore i dinastije Petrović-Njegoš, započela je krajem 1916. godine. Najprije je srpska vlada formirala Crnogorski odsjek u okviru Ministarstva spoljnih poslova, preko kojeg je trebalo da vodi poslove oko ujedinjenja Crne Gore i Srbije. Nedugo potom, srpska vlada je formirala “Privremeni odbor za ujedinjenje Srbije i Crne Gore”, sa sjedištem na Krfu. U Odboru su bili crnogorski državljani koji su bili u službi srpske vlade. Na ovaj način, srpska vlada je borbu protiv kralja Nikole prepustila samim Crnogorcima. Na čelu Crnogorskog odsjeka pri srpskom ministarstvu spoljnih poslova bio je Svetozar Tomić, a na čelu Privremenog odbora bio je bivši crnogorski ministar pravde Janko Spasojević.
Kada je posljednjih mjeseci 1918. godine postalo izvjesno da je kraj rata blizu, srpska vlada započinje neposredne pripreme za planirano prisajedinjenje Crne Gore Srbiji i detronizaciju dinastije Petrović-Njegoš. Najprije je, septembra 1918. godine, predsjednik srpske vlade Pašić naredio formiranje posebnog vojnog odreda koji je trebalo uputiti za Crnu Goru, nakon što je napuste austrougarske trupe. Osnovni zadatak odreda, kada dođe na teritoriju Crne Gore, trebalo je da bude političkog, a ne vojnog karaktera.

[Hari Krisna]

Francuska podržala srpsku vladu, 200.000 dinara za propagandu

Komentari (21)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Da su vojne snage imale prevashodni cilj da budu podrška sprovođenju ujedinjenja i detronizaciji vladajuće dinastije, potvrđuje i instrukcija koju je srpska vlada uputila poslaniku Srbije u Parizu. U toj instrukciji se navodi: “Molim učinite korak kod francuske vlade da nam se prema Crnoj Gori i Albaniji ostave što više slobodne ruke i da nas u tome radu, koji je više politički nego vojnički, general D’Epere što energičnije pomaže...”

Francuska podržala srpsku vladu
Naravno, francuska vlada je podržala ovaj plan, naredivši komandantu savezničkih trupa na Balkanu, generalu D’Epereu, da podržava aktivnosti srpske vlade u Crnoj Gori. I srpskom poslaniku u Parizu je rečeno da će Francuska podržati Srbiju u namjeri da u Crnoj Gori stvori takvo stanje koje će zauvijek onemogućiti kralju Nikoli da se vrati u zemlju. Istovremeno, francuska vlada je preduzela sve mjere da spriječi kralja Nikolu da krene za Crnu Goru u toku borbi za njeno oslobođenje od austrougarske okupacije.
„Jadranske trupe“
Ubrzo nakon formiranja vojnog odreda koji je dobio naziv “Jadranske turpe”, odreda čiji je cilj bio da pruži podršku političkoj akciji Srbije u Crnoj Gori, srpska vlada je formirala i Centralni izvršni odbor za ujedinjenje. Njegov zadatak bio je da u Crnoj Gori neposredno organizuje i izvrši prisajedinjenje Crne Gore Srbiji i detronizaciju vladajuće dinastije. Svi članovi Odbora bili su iz Crne Gore: Svetozar Tomić, Janko Spasojević, Petar Kosović i Milosav Raičević.
200.000 dinara za propagandu
Centralnom izvršnom odboru za narodno ujedinjenje srpska vlada je stavila na raspolaganje sumu od 200.000 dinara za propagandni rad. Tada je Svetozar Tomić napravio plan djelovanja, kojim je predviđeno da se poslije oslobođenja Crne Gore od austrougarskih trupa raspišu izbori za narodne poslanike, i to po novim pravilima koje će Odbor donijeti. Od poslanika je zatim trebalo formirati Skupštinu koja će donijeti odluku o ujedinjenju Crne Gore i Srbije i svrgavanju kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš. “Jadranske trupe”, u čijem sastavu su bile i jedinice francuske vojske, krenule su, oktobra 1918. godine, za Crnu Goru. S Jadranskim trupama išli su i članovi Centralnog izvršnog odbora za narodno ujedinjenje.

Politički prevrat uz vojnu pomoć
Početkom novembra 1918. godine, okončana je austrougarska okupacija Crne Gore, a vlast je preuzela saveznička vojska koju su činile francuske, britanske, italijanske, američke i srpske trupe, koje su bile najbrojnije, i za razliku od ostalih saveznika, raspoređene na čitavom prostru Crne Gore. Zahvaljujući podršci francuske vlade, srpskoj vojsci je omogućena potpuna kontrola crnogorske teritorije i prilika da organizuje i potpomaže planirani politički prevrat.
Raspisani izbori
Ubrzo nakon uspostavljanja nove vojne vlasti na teritoriji Crne Gore, Centralni izvršni odbor za ujedinjenje donio je 7. novembra odluku o raspisivanju izbora za opštecrnogorsku narodnu skupštinu, koja treba da donese odluku o ujedinjenju Crne Gore i Srbije. Planirano je da se nakon sprovedenih izbora, poslanici sastanu 24. novembra u Podgorici i odluče o budućem statusu Crne Gore i njene dinastije. Odluka da se izabere Podgorica kao mjesto održavanja skupštine, a ne prijestolnica Cetinje, donešena je s dobrim razlogom, jer su na Cetinju pristalice kralja Nikole bile najjače i najbrojnije. Nasuprot Cetinju, u Podgorici su pristalice ujedinjenja imale jako uporište, a ovdje se nalazio i štab komandanta Jadranskih trupa, pukovnika Milutinovića.
Pravila za izbor poslanika
Centralni izvršni odbor za narodno ujedinjenje donio je i pravila na osnovu kojih je trebalo birati buduće poslanike. Prema ovim pravilima, svaka kapetanija u granicama Crne Gore prije Balkanskih ratova bira po dva poslanika, a svaki srez u oblastima koje su pripojene Crnoj Gori poslije 1913. godine bira po tri poslanika. Svaka varoš koja ima manje od 5.000 stnaovnika (Cetinje, Bar, Ulcinj, Kolašin, Berane i Bijelo Polje) bira po jednog poslanika, dok varoši sa više od 5.000 stanovnika (Podgorica, Nikšić, Pljevlja, Peć i Đakovica) biraju po dva poslanika. Izbor poslanika trebalo je izvršiti posrednim glasanjem preko povjerenika koji će biti izabrani javnim glasanjem u svakoj kapetaniji, srezu i varoši. Izabrani povjerenici će se zatim sastati i odlučiti ko će biti poslanik skupštine u Podgorici, koja je nazvana – Velika narodna skupština.

[Hari Krisna]

Gruda zemlje: Protest zbog odnosa Srbije prema Crnoj Gori

Komentari (5)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Za mjesta u novoj skupštini natjecali su se mnogi kandidati, iznoseći na zborovima svoje ideje i programe. Većina kandidata smatrala je da Crna Gora treba bez ikakavih uslova da se ujedini sa Srbijom i tako uđe u zajedničku državu, dok su neki smatrali da ona u novu državnu tvorevinu treba da uđe kao nezavisna država, ravnopravno sa Srbijom. Na Cetinju su pristalice bezuslovnog ujedinjenja listu svojih kandidata objavile na bijelom papiru, a pobornici uslovnog ujedinjenja na zelenom. Uskoro je boja njihovih plakata odredila ime dva suprotstavljena politička pokreta – bjelaši i zelenaši.


Među poslanicima samo nekoliko zelenaša
Prema utvrđenom planu, u periodu od 17. do 19. novembra po novom kalendaru (od 4. do 6. novembra po starom) održani su zborovi na kojima su najprije izabrani povjerenici, a povjerenici su 21. novembra izabrali poslanike za Veliku narodnu skupštinu u Podgorici. Ukupno je izabrano 169 poslanika, a četvorici od njih kasnije nijesu potvrđeni mandati, tako da je u radu Skupštine trebalo da učestvuje 165 poslanika. Od njih 165 samo je nekolicina pripadala taboru zelenaša.
Savo Cerović predsjednik skupštine
Zasijedanje Velike narodne skupštine u Podgorici počelo je 24. novembra, i trajalo je do 29. novembra, odnosno od 11. do 16. novembra po starom kalendaru. Na prvoj, pripremnoj sjednici, izabrana je verifikaciona komisija, koji je trebalo da verifikuje mandate poslanika, a kada je utvrđena ispravnost mandata, Skupština je pristupila izboru predsjednika. Između nekliko kandidata, većinom glasova za predsjednika Skupštine izabran je Savo Cerović. Poslanici su izabrali i dva potpredsjednika: Lazara Damjanovića i Sava Fatića. Na ovoj sjednici utvrđen je i tekst poslaničke zakletve.
Prva redovna sjednica
25. novembra održana je prva redovna skupštinska sjednica. Na ovoj sjednici vođena je rasprava o formulisanju odluka koje Skupština treba da donese, kao i o njihovom redosljedu. Poslanici su se sporili da li Skupština prvo treba da izglasa ujedinjenje ili detronizaciju dinastije Petrović-Njegoš? Prevladalo je mišljenje da najprije treba svrgnuti s prijestola kralja Nikolu, jer dok je on vladar, ne može biti izvršeno ujedinjenje Crne Gore i Srbije.
Poslanik Ljubo Glomazić je predložio je da prva tačka dnevnog reda bude zbacivanje kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš, tvrdeći da dok je on na prijestolu, “ujedinjenja ne može biti”: “Kralj Nikola je još vladalac Crne Gore. Treba prvo da kažemo odavde sa ovog mjesta u ime naroda kao njegovi predstavnici da on to više nije, pa tek poslije toga možemo staviti drugu tačku dnevnog reda: ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom.” Poslanici koji su diskutovali povodom Glomazićevog prijedloga, rekli su da je riječ o formalnosti i da Skupština treba da izvrši zadatak zbog kojeg se sastala, a da redosljed i nije toliko važan. Na prvoj sjednici raspravljano je i o formiranju Odbora koji je trebalo da formuliše odluke Podgoričke skupštine.
Druga redovna sjednica
Druga redovna sjednica održana je 26. novembra. Od svih pet redovnih sjednica ova se smatra najvažnijom, jer su na njoj donijete odluke zbog kojih je Skupština i organizovana. Najprije je poslanicima izložen nacrt Odluke o ujedinjenju Crne Gore i Srbije i detronizaciji kralja Nikole, koji su oni dočekali s odobravanjem. Jedan od organizatora Podgoričke skupštine, Janko Spasojević, izjavio je tokom rasprave o nacrtu Odluke, da je u pitanju “državni prevrat mirnim putem”.
Detronizacija kralja Nikole
Nakon kraće rasprave oko proceduralnih pitanja, Skupština je jednoglasno prihvatila nacrt Odluke. Istog dana svi prisutni poslanici, njih 160, glasalo je za Odluku o detronizaciji kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš i ujedinjenju Crne Gore sa Srbijom. Odluka, koju je, kako se kaže, donijela Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori, temelji se na tri principa, kojima se dokazuje njena opravdanost i legitimnost. Prvi princip je istorijski, drugi ekonomski, a treći politički.
Da je ujedinjenje istorijski utemeljeno potvrđuje se činjenicom da u Crnoj Gori živi srpski narod, koji je jedne krvi, jezika, vjere i običaja s narodom koji živi u Srbiji i drugim srpskim oblastima. Zbog toga, svaki narod, pa tako i srpski narod u Crnoj Gori, ima pravo na osnovu načela samoopredjeljenja, da teži ujedinjenju sa drugim svojim djelovima.
TEKST IZ “GLASA CRNOGORCA” U KOME SE IZRAŽAVA PROTEST ZBOG ODNOSA SRBIJE PREMA CRNOJ GORI, 1919. GODINE
GRUDA ZEMLJE
Politika nasilja zvanične Srbije prema Crnoj Gori svršila se onako kako je bilo predviđati: krvoprolićem u zemlji, a blamažom u inostranstvu. Vijesti o događajima u Crnoj Gori grđe su no užasne; izvještaji koje saopštavamo, samo su blijeda slika tih događaja. Crnogorci su skočili na oružje da brane čast i prava svoje zmelje od nasilnika ... Bratska krv, na užas svijetu i na sramotu čitavom našem plemenu, lije se po našem svetom stijenju. Čemu sve to? Zar jedinstvu? Ta zar nijesmo mi oni koji najviše dadosmo na to!? Zar nijesmo mi nosioci i pobornici te ideje? Ne, nije to za jedinstvo, no je to protiv jedinstva. Kada smo, još prije tri godine, imali prilike govoriti sa jednim tada aktivnim ministrom srbijanskim i osuđivati politiku zvanične Srbije prema Crnoj Gori, rekli smo mu, između ostaloga: Nema Crnogorca koji nije za jedinstvo. Vi ste na pogrešnom putu. Vaša politika će donijeti suprotne rezultate. Prema Crnogorcima ne može uspjeti “maćedonska politika”. Ne zaboravite da je duša Crnogoraca veoma osjetljiva. Ona je kao najfiniji kristal. Ako ga čuvate, traje vjekovima; taknete li ga, razdrobi se u stotine komada.
Nažalost nije poslušana ova bratska riječ. Pošlo se starim načinom: u politici Srbije prema Crnoj Gori vodili su riječ ljudi plaćeni iz srbijanskog dispozicionog fonda. Laž, kleveta, intriga su sredstva, upotrebljavana protiv Crne Gore! Plaćeni agenti Srbije uvjeravali su svoje gospodare da je s takvom politikom i crnogorski narod, a da su protiv nje samo “nekoliko plaćenika nejskih”. S toga je zvanična Srbija i učinila ono, što znamo i na što se cio svijet zgranuo, t. j. nasilnu aneksiju Crne Gore. Ni korupcija pojedinaca ni teror nad masom nijesu pomogli. Crnogorci su ustali da se razračunaju sa zvaničnom Srbijom i s njenim agentima. Njihovi su zahtjevi tačno oni, koje smo mi od prvog dana zastupali. Oni traže; restauraciju Crne Gore, ulazak njen u Jugoslaviju ne “preko tutora”, kako oni to vele, nego kao slobodna država i – kaznu, a ne nagradu, onima koji za tri pune godine izdavahu svoju otadžbinu za gotov novac.
U zemlji krv, a spolja sramota! Sramota za sve nas! Trebalo je iskopati milion grobova, da se dođe do zaslužnog renomea srpskog naroda, i da se, pred civilizovanim svijetom, spere krv sa jedne jugoslovenske krune. Kockari sa narodnom čašću opet su je umrljali krvlju, ali najčistijom i najplemenitijom. Prirodno je, što taj gnusni čin nije i neće biti ni od koga odobren. Fait ac ompli, sistem Habzburga, propao je.... Saveznici su preko svojih predstavnika na konferenciji mira odbili da priznaju zločin prema Crnoj Gori. Veli se, heroj je najsrećniji kad umire na bojnom polju. Neron je bio naromalan tek kad je gledao divlje zvjerove gdje rastržu nevine žrtve. Na užas dvadesetom vijeku ima i danas noslilaca kraljevske vlasti, koji mjesto blijeska dragog kamenja smatraju da njihova kruna treba da sjaji purpurom nevine krvi. Ali ne zaboravite! ... Kruna crnogorska je salivena ogromnim mukama i strahovitim žrtvama naroda, a pozlaćena krvlju mučenika i suzama sirotica. Ona je zajedničko dobro svih Crnogoraca, ona se ne da pljačakati; ona je što i – gruda zemlje Muktar –pašine.
Sjutra čitajte nastavak specijalnog dodatka Dnevnih novina i CdM-a Podgorička skupština

[Hari Krisna]

Nelegitimne odluke Podgoričke skupštine

Komentari (9)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Prisustvo srbijanskih trupa u Crnoj Gori omogućilo je srbijanskim vlastima da, pod imenom “Velike Skupštine”, skupe nezakonitu skupštinu koja se, ni po svom sastavu ni po svom djelokrugu, ne može opravdati ustavom naše zemlje, pisalo je u saopštenju crnogorske Vlade decembra 1918.godine.

Ovaj skup, udešen samo za određenu mu svrhu, prisvojio je sebi tobožnje pravo da proklamuje prisajedinjenje Crne Gore Srbiji i svrgnuće naše narodne dinastije. Ovaj skup nije bio izraz volje naroda crnogorskog, no jedno prosto oruđe za imperijalističke ambicije Srbije. Od pet članova koji sačinjavaju “Upravu” zemlje, trojica su bila osuđena zato što su 1907. sudjelovali u zavjeri, udešavanoj u Beogradu, protiv opstanka crnogorske države. Zvaničana Srbija bi da dadne punovažnost odlukama te skupštine i te “uprave”, koje su odluke skroz nezakonite, a koje, u stvari, nijesu drugo do jedna politička komedija. Saveznici Crne Gore – Francuska, Velika Britanija, Italija – drže svoje diplomatske zastupnike, akreditovane od svojih vlada, kod Kralja Nikole i Kr. Vlade, koji se nalaze na francuskom zemljištu, a Vlada Kraljevine Srbije iznenada opoziva svoga dosadašnjeg Otpravnika Poslova kod nas. Protivu ovakog držanja zvanične Srbije, Kr. Vlada je ovih dana uložila protest kod svih Saveznih i neutralnih država.
Kr. Vlada pouzdano vjeruje da će ovakav brutalan pokušaj aneksije naići na jednodušnu osudu. Uzdajući se u obećanje Saveznika, Kr. Vlada iščekuje čas kad će Crna Gora, potpuno uspostavljena, moći slobodno izjaviti svoju volju u pogledu njenog ujedinjenja sa ostalim zemljama jugoslovenskim.

U Odluci se konstatuje da je srpski narod u Crnoj Gori tokom srednjeg vijeka živio u jedinstvenoj srpskoj državi pod dinastijom Nemanjića, i to oko 300 godina, ali da je osmanskim osvajanjem nasilno bio spriječen da u njoj živi i kasnije. Osmansko osvajanje razbilo je veliku srpsku državu, pa je srpski narod u Crnoj Gori, silom prilika, izgradio sopstvenu državnost. Tokom trajanja državne nezavisnosti Crne Gore, svi njeni politički i vojnički napori imali su za cilj – obnavljanje velike srpske države i ujedinjenje srpskog naroda. Nakon nekoliko vjekova, došlo je vrijeme da se ostvari taj veliki cilj srpskog naroda u Crnoj Gori.
„Jedini spas - sa Srbijom“
Drugi razlog kojim se obrazlaže potreba i opravdanost ujedinjenja je ekonomski. Navodi se da su ekonomski interesi Crne Gore neraskidivo vezani za Srbiju i ostale srpske zemlje, jer odvojena od njih, a sama bez uslova za samostalan ekonomski život, ona bi unaprijed bila osuđena na smrt. Siromaštvo koje vlada u Crnoj Gori, iseljavanje stanovništva, a posebno ratna razaranja, učinila su njen samostalni državni život nemogućim, pa je jedini spas za nju da se ujedini sa Srbijom.
Treći razlog za ujedinjenje je politički, jer u okolnostima koje su nastupile nakon Svjetskog rata, nemoguće je Crnoj Gori da ostane samostalna država u vrijeme kada se južnoslovenske zemlje ujedinjuju.
Četiri odluke skupštine uz „Bože pravde“
Nakon obrazlaganja tri osnovna razloga za ujedinjenje, Velika narodna skupština je jednoglasno usvojila četiri odluke:
“1. Da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prijestola;
2. Da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjena stupi u zajedničku Otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca;

3. Da se izabere odbor od pet lica, koji će rukovoditi poslovima dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju;
4. Da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti kralj Crne Gore Nikola Petrović, vlada Kraljevine Srbije, prijateljske Sporazumne sile i sve neutralne države.” Usvajanje Odluka Podgoričke skupštine, poslanici su proslavili pjevanjem himne Kraljevine Srbije – “Bože pravde”.
Nelegalne odluke Podgoričke skupštine
Odluke Podgoričke skupštine o detronizaciji kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš, kao i o ujedinjenju Crne Gore sa Srbijom, pravno su neutemeljene, odnosno nelegalne. Najprije, na kojem se zakonskom aktu može utemeljiti pravo jednog organa, formiranog od vlade strane države (Centralni izvršni odbor za narodno ujedinjenje), da organizuje izbore na teritoriji Crne Gore, i to za skupštinu koja treba da odluči o njenom državno-pravnom statusu. U vrijeme održavanja izbora za Podgoričku skupštinu postoji međunarodno-pravni subjektivitet crnogorske države, postoji crnogorska vlada i dinastija, a na snazi je crnogorski Ustav i svi zakonski akti. Činom okupacije Kraljevine Crne Gore, isto kao i činom okupacije Kraljevine Srbije, nije prestao da postoji njen međunarodni subjektivitet, niti je njena vlast i vladar izgubio legitimitet. Shodno tome, “Centralni izvršni odbor”, kao grupa građana, nije mogao da raspiše legalne izbore, jer po članu 2, crnogorskog “Zakona o izboru narodnijeh poslanika”, koji je još bio na snazi, izbore raspisuje kralj. “Centralni izvršni odbor” nije mogao ni da donese izborne zakone, jer je to bilo u nadležnosti Crnogorske narodne skupštine i kralja (Ustav Knjaževine Crne Gore, član 71).
Instrument državnog prevrata
Jasno je da izbori koji su sprovedeni na ovaj način, ne mogu biti legalni, isto kao ni skupština koju čine poslanici izabrani na ovakvim izborima. Nadasve, nelegalno izabrani poslanici, pa samim tim i nelegalna skupština, ne može donositi pravno utemeljene odluke. To znači da Podgorička skupština ne može biti legalna, a odluke koje takva skupština donese ne mogu imati pravnu valjanost. I Podgorička skupština i njene odluke, bile su instrument državnog prevrata, izvršenog tako da stvori privid demokratskog odlučivanja i procedure. Uostalom, zar je neko sumnjao da će odluke Podgoričke skupštine biti drugačije ili da o sudbini crnogorske države i dinastije nije bilo odlučeno i prije nego što su izbori za nju raspisani?
Dan nakon donošenja Odluka, na narednoj, trećoj sjednici Skupštine, poslanici su raspravljali o izboru petočlanog Izvršnog odbora, koji će predstavljati privremenu vladu na teritoriji Crne Gore, dok ne bude formirana nova država.
Sjutra čitajte nastavak specijalnog dodatka Dnevnih novina i CdM-a Podgorička skupština

[Hari Krisna]

Vlast preuzima Karađorđević, saveznici prećutno odobravaju odluke

Komentari (6) A A A
Autor: Živko Andrijašević Izvršni odbor je trebalo da uspostavi javni poredak, sudsku, policijsku i vojnu vlast, da rukovodi finansijama, uspostavi saobraćaj, nastavu... Međutim, poslanici nijesu uspjeli da na ovoj sjednici izaberu članove Izvršnog odbora. Članovi Izvršnog odbora izabrani su na narednoj, četvrtoj sjednici, kada je izabrana i delegacija koja će otići u Beograd da upozna vladu Srbije sa odlukom Skupštine u Podgorici.


Da se kralj Nikola ubije?!
Na petoj, posljednjoj sjednici Skupštine, poslanici su raspravaljli o programu rada Izvršnog odbora, uputstvima delegaciji koja treba da ide u Beograd i o statusu imovine kralja Nikole. Pitanje kraljeve imovine izazvalo je najveći interes poslanika. Jedan je poslanik predlagao da se kralju Nikoli uzme čitava imovina, osim ono što je naslijedio od oca, dok je drugi predložio da Skupština donese odluku da svaki građanin Crne Gore ima pravo da bivšeg kralja i članove njegove porodice uhvati ili ubije.
Konfiskacija imovine
Tada se čulo i priznanje zbog čega je kralj Nikola morao biti detronizovan: “Interesi Crne Gore su zahtijevali da se pripojimo Srbiji, a da bi se to sprovelo, mi smo morali svrći kralja Nikolu, pa sve da je on i najbolji vladar.” Poslije duže rasprave, Skupština je u posljednjim minutima svog rada donijela odluku: “Da se sva pokretna i nepokretna imovina bivšeg kralja Nikole Petrovića Njegoša i njegove dinastije, u Crnoj Gori konfiskuje u korist naroda.
Da se za svagda zabrani ulazak u našu zemlju pređašnjem kralju Nikoli Petroviću Njegošu, a tako i svim članovima njegove dinastije.” Ovaj predlog je jednoglasno prihvaćen, pa je predsjednik Skupštine u 19 časova, 29. novembra 1918. godine zaključio njen rad.
Vlast preuzima Karađorđević
Odlukom Podgoričke skupštine da se Crna Gora pripoji Srbiji, i odlukom Velike narodne skupštine naroda Vojvodine o ulasku u sastav Srbije, koja je donešena dan ranije, stvoreni su i formalni uslovi da se tako proširena Srbija ujedini sa ostalim južnoslovenskim oblastima u jednu državu pod vlašću srpske dinastije Karađorđević. Dobivši njihovu saglasnost, srpski regent Aleksandar Karađorđević je 1. decembra 1918. godine u Beogradu proklamaciju u kojoj se kaže: “proglašavam ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.” Crna Gora u ovoj proklamaciji nije pomenuta, jer na Podgoričkoj skupštini nije ni odlučeno da ona uđe u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, već u sastav Srbije.
Saveznici prećutno odobravaju odluke
Odluke Podgoričke skupštine odmah su saopštene predstavnicima velikih sila, odnosno savezničkim vladama. One nijesu zvanično priznale njene odluke, ali nijesu zvanično ni osporile njihovu validnost. Francuska, Velika Britanija i SAD gledale su blagonaklono na Podgoričku skupštinu, dok je Italija svoj stav iskazala tako što je odbila da prizna Kraljevinu SHS. Ipak, savezničke vlade koje su prećutno odobravale odluke Podgoričke skupštine, i koje su priznale Kraljevinu SHS, nijesu u prvo vrijeme prekinule diplomatske odnose sa crnogorskom vladom u izbjeglištvu i kraljem Nikolom. Francuska je prekinula diplomatske odnose sa crnogorskom vladom tek decembra 1920. godine, a Velika Britanija i SAD 1921. godine. Prekidom diplomatskih odnosa one su formalno priznale odluke Podgoričke skupštine i proglašeno ujedinjenje Crne Gore i Srbije. Akt kojim posredno priznaje odluke Podgoričke skupštine posljednja je donijela Italija, 1922. godine.
Reagovanje crnogorske vlade
U prvom reagovanju crnogorske vlade na odluke Podgoričke skupštine ponovljen je njen stav da su sve odluke koje se donose mimo zvaničnih institucija Crne Gore - nelegitimne. To važi i za odluke Podgoričke skupštine. Crnogorska vlada napominje i da su ove odluke donesene uz podršku vojnih snaga druge države, što ukazuje da one imaju karakter nasilnog akta. Vlada je optužila srpske vlasti da su, koristeći prisustvo srpskih trupa u Crnoj Gori, sprovele svoj davnašnji plan o njenom prisajedinjenju Srbiji. Taj plan ostvarile su organizovanjem nezakonite skupštine, koja ni po svom sastavu, niti po svom djelokrugu, nema uporište u crnogorskom ustavu.
To nije izraz volje crnogorskog naroda
Ova je skupština, kako se kaže, bila organizovana samo zbog toga da bi izvršila prisajedinjenje Crne Gore Srbiji i da bi svrgnula “narodnu dinastiju” Petrović-Njegoš, iako ona ni po jednom osnovu takvo pravo nema. Skupština u Podgorici nije bila izraz volje crnogorskog naroda, smatra crnogorska vlada, već najobičnije oruđe “za imperijalističke ambicije Srbije”.
Uzdajući se u uvažavanje međunarodnog legitimiteta crnogorske vlade od savezničkih sila, vlada se nada da će odluke Podgoričke skupštine ubrzo biti poništene, a Crna Gora ponovo uspostavljena kao nezavisna država. Ta nezavisna Crna Gora, zasigurno, odmah bi izrazila svoju slobodnu volju za ujedinjenjem sa ostalim jugoslovenskim zemljama.
Sjutra čitajte nastavak specijalnog dodatka Dnevnih novina i CdM-a Podgorička skupština

[Hari Krisna]

Odluke Podgoričke skupštine-završni čin zvaničnog Beograda

Komentari (3)A A A
Autor: Živko Andrijašević
Odluke Podgoričke skupštine označene su u posebnom komentaru u “Glasu Crnogorca” kao završni čin zavjere zvaničnog Beograda. Ova je zavjera, kako se kaže, usmjerena protiv časti, prava i suvereniteta Crne Gore, a sprovedena je u djelo njenim prisajedinjenjem Srbiji i zbacivanjem dinastije Petrović-Njegoš. Međutim, da crnogorsko protivljenje odlukama Podgoričke skupštine ne bi bilo protumačeno kao protivljenje ideji jugoslovenskog zajedništva, objašnjava se da Crnogorci hoće Jugoslaviju, ali hoće u njoj da budu ravnopravni, da budu njen dio, a ne dio Srbije.


Pod silom srbijanskih bajoneta
Da bi pravno osnažila svoje osporavanje Podgoričke skupštine i njenih odluka, crnogorska vlada je iznijela i posebne primjedbe na izbor njenih poslanika. Napominje se da su poslanici Skupštine birani mimo važećih izbornih zakona i suprotno zakonskom izbornom procesu. Neformalna grupa ljudi donijela je svoj izborni sistem, koji je već samim tim nevažeći, i izvršila biranje na nasilnički i pravno neuobičajen način. Poslanici su birani aklamacijom, što će reći, procedurom koja se ne praktikuje ni u jednoj državi na svijetu. Neprihvatljivim je smatrano i to što je čitav izborni proces sproveden u nekoliko dana. Prvog dana bilo je objavljeno ko ima pravo glasa, drugog dana su objavljeni birački spiskovi, a trećeg dana je izvršeno biranje. Na ovaj način je izabrana “Velika Narodna Skupština”, što je, kako smatra crnogorska vlada, još jedna potvrda njene nelegitimnosti. Crna Gora je, kako se kaže, “po ovoj odluci i silom srbijanskih bajoneta, postala jedan običan okrug srbijanski”.
Velike sile priznale Kraljevinu SHS
Ipak, iskazuje se uvjerenje da će ove nasilne i nezakonite odluke biti poništene, i to pod pritiskom Saveznika, koji su se obavezali da će izvršiti restauraciju Crne Gore. Do toga, naravno, nije došlo. Velike sile priznale su Kraljevinu SHS, a Crna Gora je izgubila svoj državno-pravni subjektivitet. Ma što danas mislili o nestanku crnogorske države 1918. godine i njenom ulasku u sastav Kraljevine SHS, taj događaj bio je, prema mišljenju istoričara, neminovan. Kada je nakon Svjetskog rata nestala Austrougarska, a velike sile odlučile da od južnoslovenskih krajeva kojima je ona vladala i nezavisnih država Srbije i Crne Gore, stvore novu državu, nezavisna Crna Gora morala je da nestane.
Tako je moralo biti...
Sve i da je imala najveće zasluge za Saveznike, ona nije mogla nastaviti da postoji kao nezavisna država okružena Kraljevinom SHS. Uostalom, velike sile nijesu mogli da pronađu razlog kojim bi se opravdala svrha njenog daljeg postojanja kao nezavisne države. Naprotiv, smatrale su da će ulazak Crne Gore u novu južnoslovensku državu njoj donijeti više koristi, nego što bi imala od očuvanja nezavisnosti. Jedino za koga su velike sile smatrale da je na gubitku, bio je kralj Nikola i njegova dinastija, koja ostaje bez prijestola. Ali, one su bile uvjerenja da tako mora da bude, isto kao što je detronizacija morala zadesiti dinastiju Habsburgovaca, koja je vladala Austrougarskom, ili dinastiju Hoencolerna u Njemačkoj.
Nestanak crnogorske države
Dakle, nestanak crnogorske države i njene dinastije bio je uslovljen političkim okolnostima koje su nastupile poslije Prvog svjetskog rata, odnosno, globalnim političkim promjenama u Evropi 1918. godine. Crnogorska država i njena dinastija, ma kakvu snagu i zasluge da je imala, morala je tada okončati svoje postojanje. Zadatak da sprovede u djelo političku zamisao velikih sila koja se odnosila na Crnu Goru, dobila je Kraljevina Srbija, koja je označena stožerom buduće južnoslovenske države. Ako je nestanak crnogorske države i njene dinastije bio neminovan, način na koji je crnogorska država i dinastija nestala, bio je nezakonit. Grupa nelegalno izabranih ljudi ne može sebe zvati Narodnom skupštinom, niti kao nelegalna skupina donositi legalne odluke o državno-pravnom statusu svoje zemlje.
Državni prevrat ubrzo razočarao i „prevratnike“
Uvijek kada se o statusu jedne države ili njene vlasti odlučuje na ovakav način, onda se za takvu proceduru koristi naziv: državni prevrat. Ovom državnom prevratu u Crnoj Gori, koji je bio zaodjenut tobožnjom demokratskom formom, i koji je izveden u organizaciji vlade druge države i podršku njenih vojnih snaga, njegovi učesnici dali su ime – Podgorička skupština. Istina, mnogi od poslanika Podgoričke skupštine nijesu tada sebe smatrali prevratnicima, niti učesnicima državnog udara, već sljedbenicima ideje koja je pravedna, istorijski utemeljena i korisna za Crnu Goru. Ali, kao što to često biva, do razočaranja u ideju čiji su sljedbenici bili, i u državu za čije su se stvaranje borili, došlo je brže nego što su, čak i njihovi protivnici, mogli pretpostaviti.
Dio proglasa kralja Nikole povodom Podgoričke skupštine, 24. decembar 1918.
Dragi moji Crnogorci,
Od zvanične Srbije i njenih agenata optužen sam kao protivnik jugoslovenskog jedinstva. Međutim, nijedan pojednac u srpstvu i jugoslovenstvu nije više radio na njemu od mene, nastavljajući u tome djelo mojih besmrtnih predaka.
Ne, nijesam ja protivan njemu, ali ne dam da Crna Gora, uđe u jugoslovensku zajednicu oklevetana i na način, koji ne dolikuje njenoj slavnoj prošlosti, njenom dostojanstvu i njenim bitnim interesima. Ne, ona neće ulaziti mučki i lupeški u taj veličanstveni hram, kome je ona postavila temelj, i na koji je ona prva razvila zastavu svoju sa Dušanovim bijelim orlom, čije gnjezdo bijaše vjekovima samo na Lovćenu. Ona to nije zaslužila. Sjeni slavnih predaka naših, palih za ideju slobode sveg našeg naroda, bunile bi se protiv toga.
Nebrojene i nesebične žrtve vjekovima podnošene, potoci plemenite krvi naših najboljih sinova, prolivene ne samo niz naše suro stijenje već i na bregovima Bojane, Neretve, Miljacke, Drine, Morave i Bregalnice, traže drukčiji i svečaniji ulazak naš u jugoslovensku zajednicu, a ne kakav joj je pripremila vlada Srbije. Taj momenat moraju pozdraviti s pobožnošću, s kapom u ruci, svi pošteni Jugosloveni.
Moji slavni preci i ja radili smo s vama cijelog vijeka na djelu narodnog ujedinjenja. Ja sam taj, koji sam na njemu radio s knjazom Mihailom i vladikom Štrosmajerom, nastavljajući u tome rad Rada vladike s banom Jelačićem. Čim su se pak granice Srbije i Crne Gore dodirnule, ja sam 1914. predložio između njih uniju. U izgnanstvu moja je vlada 1916. i u julu 1917. činila korake kod vlade Srbije za bratski i sporazumni rad u pitanju narodnog ujedinjenja. Ja, pak, lično, izjavio sam svoju gotovost u ime Crne Gore, da stupam u jugoslovensku zajednicu mojim reskriptom od 1. jula o.g. i proklamacijom Jugoslovenima od 7. oktobra o.g., ističući da oblik vladavine i unutrašnje uređenje buduće jugoslovenske zajednice treba da bude prepušteno isključivo volji naroda, koja mora biti suverena nad svim ostalim. Nažalost, vlada Srbije odgovorila je na njih ranije Krfskom deklaracijom, a sada načinom i nasiljem kakav ne pamti istorija civilizovanih naroda. Pored svega toga ovaj akt odobren je i zvanično od vlade Srbije. Ona je 28. decembra 1918. opozvala svoga poslanika, do tada akreditovanog kod moje vlade, smatrajući taj nasilni akt kao legalan. Međutim, taj akt niti je ikad bio priznat od makoje civilizovane države, akamoli od kojeg saveznika.

[Hari Krisna]

Crna Gora je Crnogoraca. To je bilo, to će i biti. Naši veliki saveznici i dalje su zastupljeni poslanicima pri mom dvoru. Crna Gora će biti uspostavljena, sa svim njenim pravima. To je svečano, u nekoliko puta do sada bilo proklamovano od strane moćnih saveznika naših. To je jedna od dužnosti saveznika, koju su velikodušno uzeli na sebe, isto tako kao i obavezu o sadašnjoj ishrani naroda, koju su na sebe uzele vlade naših plemenitih saveznika. O tome su moju vladu obavijestile vlade: Engleske, Francuske, Italije i Amerike, a iza koji nije izostala ni ruska vlada iz Omska (Sibirija), vjerna vjekovnim tradicijma i očinskoj ljubavi Rusije prema Crnoj Gori. U isto vrijeme, saveznici su uzeli obavezu o finansijskoj pomoći i ekonomskom uspostavljanju Crne Gore, što je predmet stalnih briga mojih i moje vlade.

Sami Crnogorci, i niko više, odlučiće slobodno, zakonskim putem, o budućnosti Crne Gore, koja će, uvjeren sam, biti dostojna svoje prošlosti. Ja ću tu odluku prvi pozdraviti kakva god ona bila. Ni ja ni moja kuća nijesmo se popeli ni držali na prijesto Crne Gore silom; nećemo na njega ni ostati ako to zahtijevaju interesi Crne Gore i jugoslovenskih naroda. Prava volja naroda bila je i biće za nas zakon. Sačekajte čas koji tek što nije nastupio, kad ćete moći slobodno i dostojanstveno reći, kako priliči Crnoj Gori i Crnogorcima, vašu riječ o budućnosti Crne Gore. Uveren sam da će pravo pobijediti silu i istina laž, te da Crnoj Gori i Crnogorcima neće izostati zaslužno i dostojno priznanje, ne samo našeg cijelog naroda, nego i naših saveznika, za nadčovječanske žrtve, koje su podnosili skoro šest vjekova za načela koja danas trijumfuju. Zbog toga ja sam zadovoljan što vi mogu reći: Srećan vi Božić i Hristos se rodi! Te poželjeti vi srećnu Novu godinu, koja će – nad u boga – biti početak srećnije i zaslužnije ere u državnom i nacionalnom životu našem!