Meteori, meteoriti, meteoroidi, bolidi.

[funestis]

Evo i posebnog topika o ovom kamenju iz svemira.

Ova tema se provlači pomalo kroz sve topike na ovom podforumu (kroz topik o asteroidima, Marsu, astronomskim događajima, dokumentarci i td) međutim zaslužuje svoj posebni s obzirom da se radi o posebnoj grani astronomije kao i o tome da je posmatranje meteora jedna od najrazvijenijih amaterskih grana astronomije, posjeduje svoju internet mrežu dojava i osmatranja te potencijalnih lokacija pada ovih objekata na zemlju.

Postoji čitav internacionalni biznis kupovine i prodaje ovih objekata od strane kolekcionara, naučnih institucija te razrađen metod licitacija koje ponekad dosežu milionske iznose.

Organizuju se međunarodne ekspedicije na najdalja mjesta u svijetu u nadi da će se sakupiti komadići ovog nebeskog stijenja i metala poput ekspedicije u Sudan (2008 TC₃₎, na Južni ili Sjeverni Pol ili nedavno u Rusiju na Uralu poslje explozije poznatog bolida iznad grada.

Prvo da ukratko objasnim terminoligiju.

Meteoriti su komadići stjene ili metala koji su pali na Zemlju iz svemira.



Meteori su vizuelni atmosferski fenomeni i obuhvataju čitav niz atmosferskih događaja. U to spadaju i vidljiva kiša, munje, oblaci, duge itd, međutim ovaj široki naziv za atmosferske fenomene (u Meteorologiji) je danas u širem žargonu postao sinonim za svjetlosne tragove koje ostavljaju usijani meteoriti dok padaju kroz atmosferu. Taj trag može ali ne mora ostaviti dim ili sjajni trag iza sebe.



Meteoroid, je potencijalni meteorit, odnosno naziv za mali komad kamena ili metala koji je još uvijek na orbiti. U biti veoma mali asteroid koji ima potencijal postati meteorit ukoliko dođe preblizu naše planete ostavljajući meteor kao trag u atmosferi tokom svog prolazka kroz nju. Mogu imati čitav niz veličina od nekoliko milimetara do više metara (međutim ne postoji neka gornja granica kada meteoroid postaje asteroid ali se ofrlje uzima veličina od 10 do 20ak metara, u principu do sada je asteroidom nazvan svaki komad koji je otkriven posmatrajući sa Zemlje tokom bliskog prolaska, bez obzira na veličinu)



Bolid je izuzetno sjajan meteor proizveden od strane velikog meteoroida (mini asteroida veličine nekoliko metara) koji je prolaskom kroz atmosferu oslobodio veliku količinu energije (mjerene u kilotonima) i u većini slučajeva proizveo eksploziju koja nekad ima zvučnu komponentu pa čak i udarni val.



Porijeklo Meteorita

Meteoriti nastaju od Meteoroida koji imaju različita porjekla.

1. Većinom su to zdrobljeni ostaci velikih Asteroida iz Asteroidnog pojasa nastali sudarima tih tijela, raspadom istih zbog gravitacionih, tektonskih ili kinetičkih poremećaja.

2. Mnogi meteoroidi nastaju otpadanjem sa ili drobljenjem kometa tokom kometske aktivnosti u bliskom prolasku oko Sunca zbog sublimacije površine.

3. Neki meteoroidi su samostalni objekti nastali u samom početku Sunčevog sistema, odnosno mali Asteroidi koji nikada nisu narasli do većih veličina. Ovakvi objekti su veoma trošni aglomerati materijala koji se drže zajedno veoma slabom gravitacijom, lako se raspadaju i veoma su rujetki.

4. Neki Meteoroidi su porijeklom sa drugih planeta, nastali katapultiranjem materijala s površine tih planeta udarom nekog velikog asteroida. Često su porjeklom sa Mjeseca, rijeđe sa Marsa.

Postoji mogućnost da postoje i Meteoroidi sa Venere i drugih planeta iz sistema ali takvi do sada još nikad nisu nađeni. Kinetička energija potrebna da se stvori meteoroid sa orbitom koja se sječe sa orbitom Zemlje sa unutarnjih planeta (Venere ili Merkura) mora biti ogromna i kataklizmičkog karaktera tako da je vjerovatnoća da će se naći meteorit na Zemlji sa tih planeta izuzetno mala skoro ništavna.

Meteoriti sa vanjskih planeta i mjeseca (kad isključimo gasne džinove ostaju samo njihovi mjeseci kao potencijalni izvori meteoroida) bi takođe trebali biti izuzetno rijetki zbog ogromne razdaljine među tim objektima (kretanje takvih objekata zahvata ogromno prostranstvo vanjskog sistema i orbita tako da su nekoliko puta dalji jedan od drugog nego slični objekti u unutarnjem sistemu). Osim toga većina ovih mjeseca se sastoji od volatilnih materijala, vode i organskih molekula tako da najveći dio materijala sa njih jednostavno ispari tokom udara ili tokom putovanja kroz Sunčev sistem, poput veoma malih kometa.

Meteorski pljuskovi, su fenomeni vezani za skupine meteoroida koji svi dijele zajedničku putanju oko Sunca i takav jedan fenomen se zove meteoroidski tok (ili roj). Kada Zemlja prođe kroz jedan takav roj mnogi od tih meteoroida padnu na Zemlju stvarajući efekat koji mi zovemo meteorski pljusak.



Osobina svakog meteorskog pljuska je da meteori dolaze iz jedne tačke na nebu (tvz radijant) i obično periodično u neko doba godine. Na primjer upravo sada u Aprilu se očekuje mali pljusak tvz Liridskih meteora u sazviježđu Lire između 16 i 26 Aprila sa maksimumom u noći 22 Aprila.

Nešto o ovom pljusku na idućem linku: http://en.wikipedia.org/wiki/Lyrids

I zvijezdana mapa događaja za potencijalne posmatrače:



Naravno meteorski pljuskovi mogu nastati bilo kada i samo jednom ali takvi događaji su izuzetno rijetki.

Meteoroidni roj (iz kojeg nastaje meteorski pljusak) nastaje obično drobljenjem većeg objekta, obično komete, rijeđe asteroida, a mereoroidi koji tako nastaju, nastavljaju da se kreću po sličnoj putanji kao matično tijelo. Zemlja periodično ulazi u tu putanju (roj) kupeći kao ususuvač svojom gravitacijom te ostatke koji potom stvaraju meteorski pljusak.


Raspad komete Linear

Mnogi od ovih rojeva imaju asocijaciju sa pojedinim poznatim objektima (kometama i asteroidima) i tako znamo direktno njihovo porijeklo.

Npr:

Geminidi (pljusak koji nastaje u Blizancima 13. i 14. decembar) su porijeklom sa asteroida 3200 Phaethon.
Perseidi (sazviježđe Perseja 11 i 12 Avgusta) sa kometomSwift-Tuttle.
Leonidi (Sazviježđe Lava 18 Novembar) takođe asocirani sa kometomSwift-Tuttle.
Tauridi (Sazviježđe Bika takođe u Novebru) koji su ostaci komete Encke.
Ili recimo Qvadrantidi: http://en.wikipedia.org/wiki/Quadrantids


U idućih nekoliko postova ću objasniti kako se meteori posmatraju, razne vrste i porijekla meteorita, trgovinu i kolekcionarstvo vezano za ove objekte, amaterska interesovanja itd. Ali o tome moram sakupiti nešto informacija prvo tako da će proći koji dan.

U međivremenu evo jedan viralni video sa Youtubea i blog koji objašnjava taj događaj. Oboje su vrijedni gledanja i čitanja:




http://www.slate.com/blogs/bad_astro...meteoroid.html

[funestis]

Zanimljivo vezano za Komet Linear sa gornje slike:



Raspadom ove komete nastako je kolosalni meteorski roj čiji jedan okrajak planet Zemlja može zakačiti tokom Maja ove godine (2014).

Postoje predviđanja nastanka novog meteorskog pljuska u sazviježđu Camelopardalis (Žirafa, sjeverno nebo), koji potiče upravo iz ostataka ove komete.

Da li će se to desiti tek treba da se vidi za mjsesec dana.

Ovaj meteorski roj bi bio posebna vrsta dugoperiodičnog pljuska koji ne nastaje svake godine već svakih nekoliko kada Zemlja uđe u glavni tok (najveću koncentraciju meteoroida).

Naime rojevi nisu uniformni na putanji oko Sunca, postoje gušća i rijeđa mjesta u njemu, Kada Zemlja uđe u gušći sloj obično nastaje jača meteorska kiša koja može poprimiti karakteristike meteorskog pljuska (odnosno meteorske oluje) odnosno kada na nebu u jednom momentu počnu padati desetine pa i hiljade meteora odjednom.

Takavi dugoperiodični meteorski rojevi su upravo gore pomenuti Geminidi ili Leonidi koji su godišnje obično tek prosječni (10 do 15 meteora na jedan sat), međutim svako nekoliko desetljeća iznenade snažnim olujama koje dostižu i do 1000 meteora na sat.






Međutim stariji meteorski rojevi imaju tendenciju da se izravnaju vremenom poput Perseida, kako se tok pomalo uniformira i postaju konstantni po gustini meteoroida u njima.

Međutim gore pomenuti ostaci komete Linear bi bio novi (mladi u nastajanju) meteoroidski roj i mogao bi nas iznenaditi gustinom i periodičnošću.

Ovo nije jedinstveni slučaj, ovo se događalo i prije, većina meteorskii rojeva traje tek nekoliko stotina godina i stalno nastaju novi (ovo je samo potencijalno najnoviji član skupine rojeva koji se vide s naše planete) a stariji se troše i nestaju kako Zemlja ususava materijal iz njih.

Sve u svemu Maj će biti zanimljiv mjesec za astronomska posmatranja.


Izvor:

http://en.wikipedia.org/wiki/209P/LINEAR

http://earthsky.org/space/comet-209p...storm-may-2014

http://www.skyandtelescope.com/obser...231466791.html

http://www.skyandtelescope.com/obser...173316061.html

[St.Dzonny]

174-300+ kg uglavnom sastav od gvozdja




The Cabin Creek koji je pa u Arkanzasu 1886e
i
Hrashina Meteorit. Tezine 39kg, pao je 1751 blizu Zagreba(najljepsi primjerci meteorita u Svijetu). Po nalogu cara Franca I Stefana donesen je u Becu i stavljen u carev trezor. Onda je 1778 premjesten u prirodnjacki, ajd da kazem, kabinet tako da sa Tabor metoritom cini najstariju kolekciju metorita.








Knyahinya kameni meteorit, tezine oko 300kg, pao je 1866 na Karpatima u Ukrajni, dugo je bio najveci poznati kameni meteorit.





Meteorska kisa




Impact glasses, kamenje koje nastaje uslijed udara metora o zemlju.






Meteorit sa Mjeseca





Meteoriti sa Marsa





Presolar Diamonds

[funestis]

Evo i mali update na gornji događaj sa padobrancem i meteoritom.



S druge strane Phil Plit smatra da se ipak radi o kamenčiću koji je bio skriven u padobranu:

http://www.slate.com/blogs/bad_astro...as_a_rock.html

[Black]

Nemoguce da se radi o kamencicu jer covjek mnoog brze pada, brzina drugog padobranca i brzina kamena.

[funestis]

Evo danas malo o vrstama (kalsifikacija odnosno taksonomija) i porijeklu meteorita.


Meteoriti se prvenstveno djele na 3 generalne podgrupe.

1. Hondriti (Chondrite).

Ovo je najčešća klasa meteorita (73% svih nalaza su ova vrsta meteorita), radi se o kamenitom meteoritu sa nekim sadržajem gvožđa koji sadrže tvz Hondrile u strukturi. Hondrile su male loptaste strukture (stvaraju izgled spužve) kroz meteorit a nastale su tokom agregacije materijala u doba ranog Sunčevog Sistema. Hondriti su najstariji materijal Sunčevog Sistema prosječno 700 miliona godina stariji od najstarijih stjena na našoj planeti.

Radi se o meteoritima koji su nastali na asteroidima malih i srednjih veličina (ili samostalno) odnosno asteroidima na kojima je gravitacija bila preslaba da dođe do dubinske diferencijacije na jezgru i omotač te su ostali homogeni ne narušavajući primordijalnu strukturu početne zrnaste aglomeracije materijala.




Postoji nekoliko podvrsta ovih meteorita prema sadržaju metala, minerala Olivina i elementarnog Ugljenika te prema tome koliko su hondrile vidljive odnosno diferencirane.

Najzanimljivija podgrupa Hondrita su ugljenični koji nastaju najvjerovatnije raspadom ugašenih kometa ili su sa asteroida vanjskog Sunčevog Sistema. Padovi ove podvrste su relativno rijetki oko 4% svih hondrita. Zanimljivo je i to da ovi meteoriti sadrže veliku količinu organskih molekula čak i veoma kompleksnih poput amino kiselina, alkohola i slično. Danas mnogi naučnici razmatraju njihovo učešće u stvaranju života na našoj planeni, kao izvore organskih molekula.



2. Ahondriti (achondrite)

Ova vrsta meteorita su meteoriti koji nemaju hondrila i nastali su raspadom ili udarima o velikie objekate (veliki asteroidi poput Veste ili planetarna tijela). Njihova osnovna osobina je da potiču sa tijela koje je završilo diferencijaciju na jezgru i omotač. Mnogi od ovih meteorita su porijeklom sa velikih objekata sunčevog sistema poput Mjeseca ili Marsa te sa velikih asteroida (poput pomenute Veste). Većinom se sastoje od bazalta iako ima izuzetaka. Takođe ovi meteoriti su relativno rijetki i predstavljaju oko 7.5% svih padova.



3. Gvozdeni meteoriti (Irons)

Ova vrsta meteorita je nešto češća o Ahondrita oko 7.5% svih padova. Radi se o meteoritima koji imaju slično porijeklo kao Ahondriti i nastaju potpunim raspadom velikih tijela. Nastaju iz jezgara tih objekata (koje se obično sastoji og metala, prvenstveno gvožđa i nikla). Ovakvi meteoriti nastaju kataklizmičkim događajem odnosno potpunim uništenjem velikog roditeljskog objekta, jer jedino na taj način se mogu osloboditi iz jezgre takvog tijela.



Zanimljivo je da ovi meteoriti imaju i povijesni i kulturni značaj za razvoj mnogih kultura kroz istoriju. Pominju se u mnogim religijama (primjer je Islam) kao nebesko gvožđe. Ovi meteoriti su vijerovatno upotrebljavani oduvjek u izradi metalnih predmeta (poglavito oružja) i predstavljaju najraniju primjenu ovog metala od strane ljudi, mnogo prije nego što je počela sama proizvodnja gvožđa iz rude na Zamlji.

Mnogi povijesni artefakti su izrađeni od meteorskog gvožđa poput mačeva, sjekira, figura, kopalja, brojanica itd.

Izrada predmeta od meteorskog gvožđa se događala na svim kontinentima u Evropi, Aziji, Africi, Australiji i obije Amerike. Većina kultura je pripisivala ovim artefaktima čudotvorna svojstva i skoro uvijek su bili u posjedu velikaša, kraljeva, poglavica ili mitskih heroja. Čak i u današnjoj kulturi ovakvim objektima se pridaje veliki značaj, predmeti izrađeni od meteorskog gvožđa se prodaju u obliku ukrasnih bodeža ili escajga za basnoslovne sume, a skoro uvijek se pominju u modernim fantastičnim ili SF pričama te su dijelom priče mnogih video igara, stripova o superherojima, filmovima itd.




Izvori:

http://en.wikipedia.org/wiki/Meteorite
http://en.wikipedia.org/wiki/Chondrite
http://en.wikipedia.org/wiki/Carbonaceous_chondrites
http://en.wikipedia.org/wiki/Achondrite
http://en.wikipedia.org/wiki/Pallasite
http://en.wikipedia.org/wiki/Iron_meteorite
http://en.wikipedia.org/wiki/Ferrous_metallurgy

Taksonomija: http://www.meteoritemarket.com/type.htm

Povijsena upotreba:

http://www.ibtimes.com/meteor-pieces...rs-ago-1391369
http://www.ucl.ac.uk/news/news-artic...iron-artefacts
http://www.nature.com/news/iron-in-e...-space-1.13091
http://www.theaustralian.com.au/news...-1226700427479

[funestis]

Specijalni slučaj, meteoriti koji nisu meteoriti - Tektit (Tektite)

Tektiti su specijalni slučaj meteorita koji potiče sa Zemlje. Naime prilikom udara velikog meteorita ili asteroida u naš planet veliki dio materijala biva katapultiran u orbitu sa same naše planete. Ti komadi materijala naknadno padaju nazad na naš planet poput klasičnih meteora.



Međutim po hemijskom satavu ovih objekata znamo da potiču sa naše planete.

Postoje 2 osnovne vrste ovog kamenja, oni koji su odačeni direktno u orbitu i predstavljaju pravi meteorit i mogu se naći bilo gdje na površini zemlje bez obzira gdje se primarni udar dogodio i one koji nikada nisu napustili atmosferu, već su odbačeni kroz nju i obično se nalaze oko udarnog kratera. Razlika između ova dva oblika tektita je uglavnom u samom obliku i boji, orbitalni tektiti su često crni i aerodinamičkog oblika kapi ili lopte dok suborbitalni su obično izlomljeni i puno više nalik staklu.

Zajedničko za obije vrste Tektita je da su relativno mladi porijeklom, od nekoliko miliona do nekoliko stotina milona godina te da se većinom sastoje od staklastog materijala koji je preživio barem nekoliko faza topljenja i naprezanja. Česti nalaz u ovakvim objektima su mikrokristali cirkona ili čak dijamanata koji ukazuju na ogromne pritiske i temperature kojima je ovaj materijal bio izložen.


Orbitalni Tektit



Suborbitalni Tektit

Poseban slučaj Tektita je i atomsko staklo nastalo u moderno vrijeme tokom nuklearnih proba.


Atomsko Staklo

Neke vrste Tektita su se u prošlosti koristile za izradu raznih ukrasa i nakita, pogotovu u starom Egiptu i na Dalekom Istoku. Neke vrste Tektita imaju lijepu zelenu ili plavu boju nalik žadu ili nekim vrstama ametista.

Pogotovu su poznati ukrasi iz Egipta. Tektiti upotrebljeni u tim ukrasima su većma porijeklom iz jedne oblasti u Sahari gdje je prije nekoliko miliona godina udario jedan manji asteroid. Ti tektiti su poznati pod nazivom Libijsko Pustinjsko Staklo i važi za poludragi kamen. Upotreba tih tektita datira još od praistorije kada su upotrebljavani za izradu primitovnih kamenih oruđa.


prirodni oblik Libijskog Pustinjskog Stakla


Egipatski emblem izrađena od Pustinjskog Stakla


Praistorijska kamena oruđa izrađena od istog materijala


Mape Nalazišta

Ta nalazišta su i danas aktivna pa se i dan danas proizvode ukrasi od tog materijala.

[funestis]

[funestis]

[funestis]